Amerykański testament Kościuszki – O Polonii i Ameryce

Dokonania Tadeusza Kościuszki w amerykańskiej wojnie o niepodległość są tematem, który wraca już tylko przy różnych uroczystościach „ku czci”.

Tymczasem dwóch amerykańskich historyków – Gary Nash z kalifornijskiego UCLA i Graham Hodges z nowojorskiego Colgate University napisało książkę, która przybliża stosunkowo mało znany epizod dotyczący testamentu Kościuszki. Jego ostatnią wolą było uwolnienie czarnych niewolników należących do zaprzyjaźnionego z nim Tomasza Jeffersona – twórcy Deklaracji Niepodległości i trzeciego prezydenta USA. Wykonanie testamentu Kościuszko polecił samemu Jeffersonowi, ale ten ostatniej woli polskiego bohatera nie dochował, co Nash i Hodges nazywają wręcz „ zdradą”.

Książka nosi tytuł „Friends of Liberty: Thomas Jefferson, Tadeusz Kościuszko and Agripa Hull; a Tale of Three Patriots and a Tragic Betrayal of Freedom in a New Nation” i wyszła nakładem wydawnictwa Basic Books.

Do Ameryki Kościuszko przybył w 1776 roku w niecały miesiąc po ogłoszeniu Deklaracji Niepodległości. Wkrótce został nominowany na inżyniera armii amerykańskiej. Po przybyciu do Filadelfii otrzymał zadanie opracowania fragmentu ufortyfikowania miasta. Później został wysłany na północ nad granicę kanadyjską. Przez wiele miesięcy Kościuszko fortyfikował różne obozy wojskowe amerykańskiej Armii Kontynentalnej. Rozgłos przyniósł mu jego wkład w budowę fortyfikacji, która doprowadziła do amerykańskiego zwycięstwa w Bitwie pod Saratogą. Wyrazem uznania dla jego inżynierskich umiejętności było powierzenie mu budowy silnej twierdzy West Point nad rzeką Hudson, gdzie dziś mieści się renomowana Akademia Wojskowa. Decyzję w tej sprawie poparł naczelny wódz armii amerykański Jerzy Waszyngton
Kościuszko na własną prośbę został skierowany do armii południowej. Tam także jego umiejętności inżynierskie pozwoliły odnosić Amerykanom zwycięstwa.

W uznaniu zasług, w 1783 roku, uchwałą Kongresu Tadeusz Kościuszko został awansowany na generała armii amerykańskiej. Otrzymał też specjalne podziękowanie, nadanie gruntu (około 250 ha), oraz znaczną sumę pieniędzy, która miała być wypłacona w terminie późniejszym, w rocznych ratach. Kiedy Kongres wypłacił mu zaległe pobory w 1798 roku, mimo trudnej sytuacji finansowej Kościuszko natychmiast przeznaczył te pieniądze na wykupienie grupy niewolników murzyńskich. Spory wpływ na kształtowanie poglądów Kościuszki na kwestię niewolnictwa w Ameryce miał jego czarny ordynans Agrippa Hull, który służył pod nim podczas wojny o niepodległość.

Hull to trzeci, obok Jeffersona i Kościuszki, z tytułowej trójki „Przyjaciół wolności”, którym poświęcona jest omawiana książka. To zapewne również pod jego wpływem, choć Hull był człowiekiem wolnym, całą resztę swojego amerykańskiego majątku Kościuszko przeznaczył na wykupienie z niewoli murzyńskich niewolników Jeffersona i kilku innych właścicieli. W swej ostatniej woli Kościuszko przeznaczył pieniądze wypłacone mu przez Kongres także na wykształcenie uwolnionych niewolników, by stali się oni pełnoprawnymi członkami społeczeństwa.

Wykonanie testamentu Kościuszko powierzył Jeffersonowi. Tenże jednak, wymawiając się podeszłym wiekiem i kiepskim zdrowiem, ostatniej woli Kościuszki nie zrealizował.

W opinii Nasha i Hodgesa, Jefferson żywił przekonanie, że masowe uwolnienie Murzynów doprowadzi do rozlewu krwi i był za tym, by uwalnianych niewolników stopniowo deportować do Afryki.

„Sprzeczności objawiane przez Jeffersona w tym, co mówił i robił w różnych chwilach, wciąż zajmują jego biografów” – napisał w „New York Review of Books” recenzent książki – historyk Edmund Morgan.

Natomiast sam Kościuszko w swych poglądach i postępowaniu dotyczącym wolności osobistej, czy to chodziło o czarnych niewolników w Ameryce, czy o chłopów pańszczyźnianych w Polsce, był jednoznaczny i konsekwentny. Już w pierwszym punkcie Uniwersału Połanieckiego, który ogłosił w 1794 roku, zapowiadał zniesienie poddaństwa chłopów. Jednak bieg historii okazał się inny. Uniwersał Połaniecki nigdy nie wszedł w życie, a testament Kościuszki, którego wykonanie Jefferson powierzył ostatecznie swemu przyjacielowi Johnowi Cocke, nie został zrealizowany zgodnie z wolą polskiego generała. W 1852 roku Sąd Najwyższy USA uznał testament za nieważny i nakazał wypłacenie funduszy spadkobiercom Kościuszki w Europie.
Wojciech Minicz