Jest poezja liryczna, romantyczna, modernistyczna, miłosna, poezja awangardowa, społeczno-zaangażowana i wiele jeszcze innych gatunków mowy wiązanej. Ale czy istnieje w XXI wieku poezja patriotyczna czy religijna? Czy jest dzisiaj zapotrzebowanie na poezję patriotyczną?
Na te pytania próbują odpowiedzieć poeci chicagowscy (jedenastu), którzy zamieścili swoje wiersze w wydanym almanachu patriotyczno-religijnym pt. „Droga do Światła”. Jest to drugi zbiór wierszy, wydany tym razem z okazji jubileuszu pięciolecia istnienia Zrzeszenia Literatów Polskich im. Jana Pawła II w Chicago. Tytuł almanachu „Droga do Światła” sugeruje, że poeci szukają drogi do czegoś wyższego, lepszego i wznioślejszego.
Światło od czasów bibliljnych kojarzy nam się z dobrem, a zło z ciemnością. Bóg jest światłem i do niego dążymy poprzez całe nasze życie, idąc po drodze prostej i jasnej. Światło to także ciepło i bezpieczeństwo, wspominanie dzieciństwa i młodości, a emigranci są bardzo czuli na wspominanie. Podkłady ich twórczej inspiracji poetyckiej to przede wszystkim przeszłość i rozpamiętywanie, a to z kolei przekłada się na smutek, sentyment, nostalgię, etc.
Jednak nie brak w tym almanachu i wierszy opisujących teraźniejszość, chociaż brak radości i optymizmu. Dominuje temat klęsk narodowych, drugiej wojny światowej, Katynia, stanu wojennego, katastrofy smoleńskiej. Przebija się troska o losy ojczyzny i dezaprobata tego wszystkiego, co się obecnie w Polsce na scenie politycznej rozgrywa. Emigranci, jak i rodacy w kraju, bardzo głęboko przeżywali śmierć pary prezydenckiej i wydarzenie to znalazło swoje miejsce w ich poezji.
Ojciec Jerzy Karpiński, w umieszczonej wypowiedzi pt. „Zamiast posłowia II”, pisze: „Poezja nie jest dodatkiem do okrągłych zdań, rozbudowanych wyjaśnień czy do krótkich definitywnych stwierdzeń, mniej lub bardziej precyzyjnych komunikatów. Tym bardziej tekstem gotowym do wklejania w jakieś puste miejsce na stronie. Najbardziej urokliwy prawdziwy wiersz nie stanie się wyłącznie ozdobnikiem” (140). Trudno nie zgodzić się z o. Jerzym, poezja nie jest i nie powinna być dodatkiem do czegokolwiek, powinna być dla siebie samej. A jeśli już nią będzie, czy wciąż będzie poezją dla ludzi? Na pytania postarajmy się znaleźć odpowiedź w zamieszczonych wierszach.
Nie mamy jakiś badań naukowych, aby udowodnić, że większość wierszy napisanych poza Polską nigdy by nie było napisanych, gdyby ich autorzy nie wyjechali z ojczyzny. Przebywanie poza granicami własnej ojczyzny może być bardzo twórcze, ale tylko nielicznym emigracja sprzyja i większość twórców pozostałych poza granicami kraju po II wojnie światowej poniosło porażkę twórczą, nawet przypłacając to własnym życiem, np. Jan Lechoń czy Marek Hłasko.
Patriotyzm o wiele większy jest wśród tych, co mieszkają poza granicami swych ojczyzn, niż tych, co w niej mieszkają na co dzień, i nie ma czemu się dziwić. Patriotyzm Polaków mieszkających w Chicago jest tego doskonałym przykładem. Przebywanie poza ojczyzną buduje w człowieku uczucie, które nazywa się miłością do ojczyzny. Na emigracji czasem ta miłość przybiera formę więzi pomiędzy ludźmi. Dowodem właśnie na to jest ten almanach wierszy.
Polska, ojczyzna nasza, miejsce naszej młodości, pierwszych miłości, pierwszych rozczarowań, ale także i pierwszych kroków w dorosłe życie – o tym poeci też wspominają w swoich wierszach. Trzeba pamiętać, bez zaglądania do metryk, że średnia wieku poety z almanachu nie jest najniższa, stąd też taka tematyka wierszy. Polska dla poetów chicagowskich to przede wszystkim wspomnienia, a wspominamy, bo się niestety starzejemy. (…)
Lata przebywania poza swoją „małą ojczyzną” nie zatarły w pamięci tego, co już pozostanie do końca życia. Poeci chicagowscy kreują własną ojczyznę, mówią jednym głosem o tej jednej, bo ją trzeba kochać i wspominać. (…) Ojczyzna to nie tylko tradycja, zapamiętane obrazy z przeszłości, to także zapachy, które tutaj nad jeziorem Michigan wciąż są rozpamiętywane. (…)
Kluczowymi postaciami polskiego katolicyzmu jest papież Jan Paweł II oraz zmarły w 1981 roku kard. Stefan Wyszyński, zwany Prymasem Tysiąclecia. Te dwie postacie życia kościelnego są dla Polaków symbolami religijnymi i narodowymi. Wiersze religijne w tym almanachu nie powinny nikogo dziwić, bo tomik został wydany przez Zrzeszenie Literatów Polskich im. Jana Pawła II. Patriotyzm i religijność to bliskie słowa emigrantom. Przez religię i ojczyznę odnajdują swoją tożsamość w wielkim kraju, wielkim mieście. Tożsamość jest im potrzebna do życia tak samo jak chleb i woda, praca i zdrowie. (…)
Poeci chicagowscy nie chcą być “nowocześni” – oni szanują stare polskie tradycje i religia dla nich jest bardzo ważna. Dla nich Bóg nie tylko spełnia rolę religijną, duchową, ale jest Stwórcą i Panem ich życia. Pytanie o to, kim jest Bóg, od zawsze fascynuje nie tylko filozofów i teologów, ale każdego z nas. Patrząc, jak Bóg był przedstawiany w poszczególnych epokach, można zauważyć, że Jego wizerunek zmieniał się diametralnie przez lata. (…)
Całkowite oddanie się i zawierzenie Bogu ma istotne znaczenie, bo wielu dzisiaj mówi, że Bóg jest surowy, że nas karze cierpieniami, wystawia na ciężkie próby i za wszystko, co złe, obwiniamy właśnie Jego. Jesteśmy wobec Niego zupełnie bezradni, dlatego pokornie godzimy się na wszystkie cierpienia, które pochodzą rzekomo od Niego. (…)
Ks. Czesław Polak po wielu latach kapłaństwa, służenia ludziom i Bogu tak pisze o Bogu i swoim powołaniu w wierszu pt. “Moje kapłaństwo”:
Panie powołałeś Piotra
Zaparł się Ciebie nim zapiał kur.
Powołałeś apostołów
Posnęli zamiast czuwać.
Powołałeś Judasza
Zdradził za srebrniki.
Nowy Testament pokazuje dwoistość duszy ludzkiej, jej dobrą, pełną miłości stronę i tę grzeszną, złą, słabą, bo człowiek jest słaby wobec przeciwności losu. Także uczy optymizmu, bo wskazuje, że nad grzesznym i upadającym człowiekiem ciągle czuwa dobry i miłosierny Bóg Ojciec. Poeta-ksiądz o tym wie najlepiej.
Biblia daje nadzieję na zbawienie duszy człowieka, a także pokazuje wizjonerski koniec ludzkości. Biblia również powinna być ważną pozycją dla poety, który szuka odpowiedzi na nurtujące go egzystencjalne pytania. Ona pomaga budować system wartości, którymi warto w życiu się kierować. (…)
Jezus był kuszony przez diabła. Kuszenie w języku potocznym kojarzy się nam niemal wyłącznie z nakłanianiem do zła przez kusiciela, jednak pierwotny sens biblijny tego słowa oznacza także poddawanie kogoś próbie. Próba ma wydobyć na światło dzienne to, co ukrywa się w środku, a często jest osłonięte maskującymi pozorami. Dzięki próbie nie tyle Bóg dowiaduje się czegoś nowego o nas, ale my sami poznajemy, jacy naprawdę jesteśmy.
Wystawieni na próbę patriotyczno-religijną poeci chicagowscy nie zapomną o swojej ojczyźnie i zostaną wierni swoim tradycjom. Bo nie poddają się nowoczesności ani się nie amerykanizują, wspomnienia o Polsce wciąż są dla nich najważniejsze. Żyją bardzo intensywnie tym wszystkim, co się w ich ojczyźnie dzieje. Poezja patriotyczno-religijna w Chicago ma się dobrze, wciąż jest na nią zapotrzebowanie i poeci na pewno jeszcze długo pozostaną w tej tematyce.
Adam Lizakowski
Droga do Światła. Almanach Patriotyczno-Religiny Poetów Chicagowskich. Wydawca: Świętokrzyskie Towarzystwo Regionalne. Stron 143. Rok 2010.
