Joanna Trzos
Barbórka to święto o wieloletniej tradycji, obchodzone w Polsce i za granicą, również przez Związek Ślązaków w Chicago. Warto przypomnieć genezę święta.
Na samym początku Barbórka była wyłącznie świętem religijnym. Jednak w czasach PRL przedstawiciele władzy usiłowali zlaicyzować kult świętej Barbary. Wówczas z obchodów Barbórki usuwano elementy religijne, zastępując je śląskim folklorem. Pierwotnie nazwę górniczego święta pisano przez „u” otwarte. Dopiero w 1971 roku pojawił się zapis „Barbórka”. Był to swoisty ukłon językoznawców w stronę języka śląskiego, w którym istnieje słowo Barbora oraz pochodzące od niego zdrobnienie Barbórka.
Święta Barbara
4 grudnia w Kościele Katolickim, a 17 grudnia w Cerkwi Prawosławnej obchodzone jest święto Barbary z Nikomedii. Żyjąca w III wieku święta, tuż po kanonizacji została patronką osób narażonych na wybuchy i nagłą śmierć, szczególnie górników, hutników, rybaków, żołnierzy i więźniów.
Barbara pochodziła z pogańskiej rodziny z Heliopolis. Jej ojciec był bogatym i wpływowym człowiekiem. Postanowił wysłać swoją córkę na naukę do Nikomedii w Turcji. Właśnie w tym mieście męczennica po raz pierwszy usłyszała o chrześcijaństwie. Niebawem przyjęła chrzest i złożyła śluby czystości. Kiedy ta wiadomość dotarła do jej ojca, ten rozwścieczony wydał swoją córkę rzymskim żołnierzom. Barbara została wtrącona do więzienia, ale nie wyrzekła się swojej wiary. Wkrótce wierność chrześcijaństwu przepłaciła życiem. Została stracona przez ścięcie mieczem. Tuż po egzekucji jej ojciec został śmiertelnie rażony piorunem, co zinterpretowano jako karę boską za wydanie córki Rzymianom.
Barbórka dawniej i dziś
Zgodnie z tradycją, jak podaje Józef Ligęza i Maria Żywirska w „Zarysie kultury górniczej”, uroczystości Barbórki składały się z trzech części: kościelnej, zawodowej i zabawowej. W godzinach porannych, górnicy ubrani w paradne mundury gromadzili się w cechowni lub na placu kopalnianym, skąd z orkiestrą i sztandarem z wizerunkiem świętej Barbary szli szeregiem na nabożeństwo kościelne. Mundur musiał być pieczołowicie oczyszczony, o co musiała zadbać cała rodzina, a szczególnie dzieci. Niezwykła wagę przywiązywano do metalowych części mundurów, tj. guzików oraz godła górniczego. Skóra musiała być dokładnie wypastowana i wypolerowana, podobnie jak sięgające kolan buty, tzw. Harmonijki.
Po mszy świętej wszyscy górnicy spotykali się w cechowni, gdzie odbywały się dalsze ceremonie, między innymi przyjmowanie kandydatów do stanu górniczego. Na Śląsku nowo mianowany rębacz otrzymywał dodatkowy guzik do munduru oraz skórę, zwaną też łatką. Stanowiła ona honorową odznakę zawodu oraz spełniała wielorakie funkcje.
W dniu Świętej Barbary w dowód uznania za ciężką i niebezpieczną pracę, górnicy otrzymywali nagrody pieniężne. Na znak pomyślności i dobrobytu przyjął się także zwyczaj rozdzielania między górników kawałka kiełbasy, bułki i piwa. Dzień kończył się wspólną zabawą, urozmaiconą widowiskami, pokazami, iluminacjami i tańcami.
Karczmy piwne i babski comber
Ważnym i niezwykle popularnym elementem górniczego święta są karczmy piwne podczas których spotykają się doświadczeni pracownicy kopalni, zwani Starymi Strzechami oraz ich młodsi koledzy, nazywani Młodymi Strzechami. Biesiadnicy zasiadają przy długich stołach z kuflem piwa – głównym napojem karczmy. Górnicy rywalizują między sobą w różnych konkurencjach biesiadnych, śpiewają pieśni górnicze, opowiadają dowcipy i przekazują prezenty. Na karczmach piwnych obowiązuje strój galowy. Zgodnie z tradycją kobiety nie uczestniczą w tych spotkaniach, chociaż obecnie zwyczaj ten nie jest ściśle przestrzegany. W tym czasie organizują jednak swoje uroczystości, tzw. babskie combry, na które mężczyźni nie mają wstępu.
Barbórka Związku Ślązaków
Ślązacy oraz inni przedstawiciele Polonii w Chicago z wielką pompą świętują Barbórkę. Z tej okazji corocznie Związek Ślązaków w Chicago organizuje Bal Barbórkowy. W tym roku odbył się on 27 listopada w Niles (relacja z balu ze zdjęciami jest dostępna na łamach naszej gazety na papierze i w internecie). Pierwsza Barbórka w Ameryce Północnej została zorganizowana w 1993 roku i zgromadziła około 500 osób. Każda impreza ma charakter charytatywny. – W tym roku część dochodu z Barbórki przeznaczona zostanie na Dom Samotnej Matki w Chicago – powiedział nam Piotr Brzęk, prezes Związku Ślązaków w Chicago.
Barbórkowe święto gromadzi liczne grono przedstawicieli górniczego stanu w Polsce i na świecie. Górnicy z pełnym zaangażowaniem i oddaniem biorą udział w przygotowaniach do tej uroczystości. Emocjonalny związek górników z osobą świętej Barbary najlepiej wyraża jedno z powiedzeń: „Gdy górnik pracuje w nocy, to mu święta Barbórka stoi przy pomocy”.
Tekst: Alicja Jarosz Gunawardhana
