Ewa Malcher
Na mniejszej fotografii: marzec 1944 roku, w Chicago, uczestnicy spotkania, którzy zaplanowali powstanie KPA.
W dniach 23-26 sierpnia w Cleveland w Ohio odbędzie się zjazd delegatów Związku Narodowego Polskiego. Podczas obrad zostanie wybrany zarząd i prezes jednej z najstarszych firm bratniej pomocy w USA zrzeszającej 160 tys. członków w 37 stanach.
Kolebką powstania Związku Narodowego Polskiego jest Filadelfia, gdzie garstka światłych Polaków rozumiała potrzebę stworzenia organizacji jednoczącej Polaków i postanowiła sugestie Agatona Gillera - działacza powstańczego, dziennikarza, byłego członka Rządu Narodowego (konspiracyjny rząd polski działający w Warszawie podczas powstania styczniowego), który wypędzony z Galicji osiadł w Szwajcarii, wziąć sobie do serca. Z miejscowości Rappersville Agaton Giller słał do Ameryki, do organizatorów Związku Narodowego Polskiego, listy ze swoimi poradami, a później z pochwałami i poparciem przedsięwzięcia. Śledząc ze Szwajcarii wszystko, co działo się w Ameryce, wystąpił z listem o potrzebie utworzenia organizacji amerykańskiej Polonii.
,,Ponieważ więc emigracya jest i stanowi siłę wielką, której zaprzeczyć nie można, powinno więc być zadaniem dobrze zrozumianego patryotyzmu tak nią pokierować, ażeby sprawa ojczyzny największy z niej pożytek odnieść mogła” – pisał Giller do Polaków w Ameryce.
Agaton Giller dobrze rozumiał też rolę prasy polskiej. Uważał, że ,,dobra prasa polska w Ameryce stanie się najdzielniejszym czynnikiem życia publicznego. Bez dziennikarstwa i literatury życie wyższe, społeczno-polityczne, narodowe i religijne nigdzie już dzisiaj utrzymać się nie da”.
Powstanie ZNP zapoczątkowała prywatna rozmowa Juliana Lipińskiego z Juliuszem Andrzejkowiczem, kupcem od dawna osiadłym w Ameryce, na temat rozproszenia Polaków. Podczas następnego spotkania, w większym już gronie, postanowiono, że ta bardzo potrzebna organizacja ma nazywać się Związek Narodowy Polski. Ostatecznie dnia 15 (niektóre źródła podają 14) lutego 1880 roku zwołano zebranie, na którym obecni byli Juliusz Andrzejkowicz, Jan Popieliński, Juliusz Szajnert i Julian Lipiński.
Na pierwsze zebranie oprócz wymienionych przybyło około piętnaście osób i od razu dziesięć czy jedenaście podpisało deklarację członkowską. Juliusz Andrzejkowicz został wybrany prezesem, sekretarzem Juliusz Szajnert, kasjerem został Julian Lipiński. Do Agatona Gillera, do Szwajcarii, został wysłany list z prośbą o akceptację i następne rady. W odpowiedzi Agaton Giller przysłał list pochwalny, w którym wyrażał najwyższe uznanie i całkowite poparcie dla nowej polskiej organizacji.
Przy jego pomocy 18 podobnych organizacji nawiązało rozmowy zjednoczeniowe, w wyniku których powstał ZNP. Na jego czele stanął Julian Andrzejkowicz.
ZNP powołał do życia szereg instytucji wydawniczych i oświatowych. Od 1912 roku jest właścicielem wyższej uczelni - Kolegium ZNP – w Cambridge Springs. Związek założył Bibliotekę Polską w Chicago, Dom Emigranta w Nowym Jorku. W 1910 roku z inicjatywy Związku wzniesiono pomnik Tadeusza Kościuszki w Waszyngtonie.
W latach 1912–1914 wspierał finansowo działalność Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. W czasie I wojny światowej współpracował z Ligą Narodową i Komitetem Narodowym Polskim w Paryżu. W czasie II wojny światowej wspierał działania Rządu RP na uchodźstwie. W 1944 roku współtworzył Kongres Polonii Amerykańskiej. W 1968 roku wystąpił do Kongresu Stanów Zjednoczonych o uznanie granic na Odrze i Nysie Łużyckiej. W 1971 roku monitował o wszczęcie śledztwa w sprawie zbrodni katyńskiej.
Od końca XIX wieku ZNP jest największą polską organizacją samopomocy w USA z majątkiem obliczanym na ponad 0,5 mld dolarów, zgromadzonym z działalności ubezpieczeniowej oraz wpływów z mediów, jak np. „Dziennik Związkowy”oraz stacja radiowa WPNA 1490AM.
Władzę prawodawczą w ZNP sprawuje Sejm Związkowy zwoływany co 4 lata, wykonawczą zaś Zarząd na czele z prezesem ZNP oraz Rada Dyrektorów. Kontrolę w organizacji sprawuje cenzor ZNP, który odpowiada jedynie przed Sejmem Związkowym. ZNP posiada własne pismo – darmowy dwutygodnik „Zgoda”, docierający do wszystkich członków ZNP. Redaktorem naczelnym pisma w latach 1985–2008 był dr Wojciech Wierzewski, obecnie funkcję tę sprawuje Alicja Kuklińska.
Po śmierci prezesa ZNP Edwarda Moskala w czerwcu 2005 roku w Filadelfii na prezesa irganizacji został wybrany Frank Spula. Jego kontrkandydatem w wyborach w Cleveland będzie Paul Odrobina.
(inf. wł.)
ZNP zrzesza obecnie 160 tys. członków w 37 stanach, dysponuje kapitałem sięgającym 432 mln dolarów. Co cztery lata wydaj na stypendiach dla członków 1 mln dolarów (250 tys. rocznie)! Od blisko 25 lat prowadzi i utrzymuje Polski Ośrodek Informacyjny „Amicus Poloniae”, udzielający Polonii bezpłatnych porad prawnych. Angażuje się we wspieranie szkół polonijnych, zespołów tanecznych, szermierki dla dzieci, szkoły tańca, zajęć sportowych... Ponadto przynajmniej kilka razy w roku organizuje bezpłatne badania medyczne."
