Bożonarodzeniowe monety
Choć wiele osób może postrzegać świąteczną walutę jako współczesny wynalazek, tradycja tworzenia sezonowych monet jest starsza niż mogłoby się wydawać. Pomysł ten sięga starożytności a ma swoje źródło w biciu specjalnych medali oraz monet z okazji festiwali religijnych i kulturalnych. Jednym z najstarszych tego przykładów są Saturnalia, święto obchodzone w grudniu przez Rzymian. Podczas tego festiwalu wręczali sobie w podarunku monety z wizerunkiem Saturna, boga rolnictwa i odnowy, aby uczcić koniec zbiorów i powitać nowy rok. Monety te symbolizowały pomyślność i miały obdarowanemu przynosić szczęście.
W renesansowej Europie popularne stały się pamiątkowe żetony i medaliony bite na święta religijne, szczególnie w okresie Bożego Narodzenia. Żetony te, często rozdawane przez kościoły i właścicieli ziemskich, na ogół były wykonane z prostych metali i ozdobione religijnymi symbolami upamiętniającymi narodziny Chrystusa. W wielu przypadkach pełniły też funkcję waluty zastępczej, akceptowanej w handlu lub przekazywanej jako dary charytatywne w okresie świątecznym.
Pomysł bożonarodzeniowych monet jako szczęśliwych talizmanów zaczął zyskiwać na popularności w XIX stuleciu. W Wielkiej Brytanii rozpowszechniło się wówczas wkładanie srebrnych monet do bożonarodzeniowego puddingu – tradycja, która miała przynosić szczęście i bogactwo w nadchodzącym roku temu, kto znalazł ją w swoim kawałku. Zwyczaj ten kontynuowano w XX wieku, a podczas II wojny światowej srebrne monety nabrały szczególnego znaczenia, kiedy wielu brytyjskich żołnierzy otrzymywało je jako prezenty od bliskich jako symbol nadziei i bezpiecznego powrotu.
Dolar Świętego Mikołaja
Forma obchodów Bożego Narodzenia, jaką kultywujemy dzisiaj, zaczęła nabierać kształtu w epoce wiktoriańskiej, a wraz z nim pojawiła się komercjalizacja świątecznych przedmiotów, w tym pamiątkowej waluty. Bożonarodzeniowe obchody zapoczątkowane przez królową Wiktorię wpłynęły nie tylko na brytyjskie społeczeństwo, ale także na dużą część Europy i Ameryki Północnej. W tym okresie brytyjskie mennice i prywatne firmy zaczęły produkować monety kolekcjonerskie z motywami świątecznymi. Często wręczane dzieciom, monety te przedstawiały sceny narodzenia, anioły i ostrokrzew – symbole, które podkreślały religijne znaczenie świąt.
W Stanach Zjednoczonych pierwsze znaczące świąteczne edycje walutowe pojawiły się pod koniec XIX wieku, gdy banki okazjonalnie wydawały „dolary Świętego Mikołaja”. Choć nie były one prawnym środkiem płatniczym, można było je nabyć jako przedmioty kolekcjonerskie lub upominki. Tradycja dolarów Świętego Mikołaja przetrwała do dziś, a dochód z ich sprzedaży często przekazywany jest na cele charytatywne.
W czasach nam bliższych pionierem świątecznego mennictwa stała się Kanada w 1971 roku, kiedy Królewska Mennica Kanadyjska wydała medalion z motywem świątecznym. Przedstawiał on wygrawerowany płatek śniegu i stał się popularnym prezentem, zapoczątkowując trend, który rozprzestrzenił się na wiele innych krajowych mennic.
Zjednoczone Królestwo dołączyło do tego trendu w latach 80., kiedy to Królewska Mennica Brytyjska wprowadziła serię monet bożonarodzeniowych. Monety te często przedstawiały tradycyjne brytyjskie sceny świąteczne – takie jak kolędnicy, udekorowane choinki, a w późniejszych latach nawet sceny z „Opowieści wigilijnej” Charlesa Dickensa. Te monety kolekcjonerskie stały się szczególnie popularne wśród dzieci, które otrzymywały je w swoich świątecznych skarpetach.
Prawdziwy wysyp świątecznych monet nastąpił w latach 80. XX wieku. Inicjatywa ta wyszła z niewielkich państw, jak na przykład Wyspy Cooka czy Niue, które rozpoczęły emisję pamiątkowych monet z okazji świąt. Kraje te, często zależne głównie od turystyki, szybko dostrzegły w bożonarodzeniowych monetach, jako specjalnych edycjach numizmatycznych, nie tylko możliwość wzbogacenia skarbu państwa, ale i sposób na promowanie swojej kultury.
Monety te, często wykonane z brązu, srebra lub złota, miały charakter kolekcjonerski – rzadko pojawiały się w obiegu, za to były poszukiwane przez kolekcjonerów na całym świecie. Pierwsze wzory były dość proste: choinka, św. Mikołaj, śnieżynki, a czasem aniołki i sceny przedstawiające narodziny Jezusa. Te klasyczne motywy, choć powtarzalne, szybko zdobyły uznanie. Wraz z rosnącą popularnością bożonarodzeniowej numizmatyki zaczęto dodawać nowe elementy – dzwoneczki, wieńce, a także postaci z tradycyjnych bajek i legend, jak chociażby Dziadek do orzechów.
Świąteczne tokeny
O ile monety z motywami bożonarodzeniowymi zdążyły już na stałe zadomowić się na rynku kolekcjonerskim, o tyle banknoty to wciąż nowość. Pierwszy banknot świąteczny wyemitowano zaledwie kilka lat temu. Chiny, które słyną z kreatywnych i nietypowych edycji banknotów, wprowadziły limitowaną serię z okazji Bożego Narodzenia, z motywem przedstawiającym scenę narodzin Jezusa. Nieco później kilka innych krajów, w tym Kanada i Australia, również wypuściły na rynek edycje limitowane banknotów świątecznych, przedstawiających lokalne tradycje bożonarodzeniowe.
Banknoty te, choć rzadkie, wyróżniają się niezwykłym poziomem szczegółowości i zdobnictwa. Niektóre wydania mają elementy fluorescencyjne, które pod światłem UV ukazują dodatkowe motywy. Inne są wykonane na specjalnym, przezroczystym tworzywie, co dodaje im jeszcze więcej wyjątkowości. Warto dodać, że niektóre z tych banknotów, mimo że zostały wyprodukowane z myślą o kolekcjonerach, posiadają wartość nominalną i można nimi płacić – choć większość posiadaczy woli zachować je dla siebie.
W miarę jak technologia cyfrowa staje się coraz bardziej zintegrowana z systemami finansowymi, koncept świątecznej waluty zaczyna się zmieniać. Choć fizyczne monety i banknoty nadal są popularne, pojawiły się również waluty cyfrowe i limitowane edycje kryptowalut. W ostatnich latach platformy takie jak Bitcoin organizują specjalne „świąteczne tokeny” lub limitowane niewymienialne tokend (NFT – non-fungible token) z motywami świątecznymi, skierowane do nowego pokolenia kolekcjonerów i miłośników świąt. Choć te cyfrowe aktywa różnią się znacznie od tradycyjnej waluty świątecznej, zachowują upamiętniający i kolekcjonerski charakter, który od dawna definiuje walutę inspirowaną Bożym Narodzeniem.
Bożonarodzeniowa numizmatyka
Świąteczna numizmatyka przeszła długą drogę – od prostych srebrnych monet z wizerunkiem św. Mikołaja po banknoty z holograficznymi śnieżynkami. W ostatnich latach nastąpiła znacząca ewolucja technik produkcji waluty, co umożliwia tworzenie jeszcze bardziej złożonych i dekoracyjnych wzorów.
Wielu numizmatyków i kolekcjonerów zauważa jednak, że wprowadzenie tak zaawansowanych technologii i komercjalizacja świątecznej waluty może wpłynąć na „duszę” tych wyjątkowych pamiątek. Pamiętajmy, że dla starszego pokolenia kolekcjonerów to nie tylko piękno i oryginalność decydują o wartości waluty, ale przede wszystkim emocje, które towarzyszą odkrywaniu i zbieraniu tych świątecznych skarbów. Niektóre z najstarszych monet, pozbawione zaawansowanych technik zdobienia, są cenione właśnie za swoją prostotę i nostalgiczny charakter.
Ciekawym zjawiskiem jest rosnąca popularność świątecznych monet i banknotów jako prezentów. W wielu krajach to właśnie bożonarodzeniowe monety cieszą się największym powodzeniem w okresie świątecznym. Kolekcjonerzy często kupują je jako prezenty dla bliskich. W niektórych kulturach wręczanie monety ma szczególne znaczenie symboliczne – ma przynieść szczęście i powodzenie w nadchodzącym roku.
Co więcej, wiele banków centralnych i mennic dostrzega ten trend i oferuje specjalne opakowania prezentowe – małe, eleganckie pudełeczka z miejscem na monety lub banknoty, często zdobione świątecznymi motywami. W ten sposób świąteczna waluta nie tylko staje się interesującą pozycją kolekcjonerską, ale również pięknym, symbolicznym upominkiem.
Coraz więcej krajów decyduje się na emisję monet i banknotów z okazji świąt, dostosowując ich wzory do lokalnych tradycji i symboliki. Dla kolekcjonerów nie ma większego znaczenia, jak zaawansowane technologicznie będą przyszłe świąteczne walory. Liczy się magia świąt, chwile spędzone z bliskimi oraz emocje towarzyszące odkrywaniu nowych okazów, które wzbogacą ich zbiory. W końcu każda świąteczna moneta, bez względu na jej wiek, jest jak bożonarodzeniowa ozdoba – przynosi radość, nadzieję i odrobinę magii, którą kolekcjonerzy mogą mieć na własność przez cały rok.
Monika Pawlak
