Zaburzenia adaptacyjne

Basia niedawno straciła pracę. Od kilku miesięcy żyła w napięciu, bo spodziewała się zwolnienia, obserwując spadające obroty firmy transportowej, w której pracowała od lat. Do tego doszły coraz poważniejsze konflikty w domu i troska o nastoletniego syna, który zmienił się nie do poznania.

Podejrzewała też, że mąż ma romans, często znikał z domu albo zamykał się w łazience, z telefonem w ręku, nie można się było do niego odezwać. Basia straciła grunt pod nogami. Zaczęło się od trudności w zasypianiu, przez długie godziny męczyła się w łóżku, walcząc z negatywnymi myślami, zamartwiała się, aż wyczerpana zasypiała. Straciła apetyt, wybuchała złością, brakowało jej cierpliwości do młodszej córeczki. Do gabinetu psychologa przyszła nie wiedząc, co tak naprawdę się z nią dzieje.

Co to są zaburzenia adaptacyjne?

Zaburzenia adaptacyjne to reakcje na tle emocjonalnym, będące odpowiedzią na wyjątkowo trudną sytuację lub nieoczekiwane zmiany życiowe. Osoba cierpiąca ma wrażenie, że nie może poradzić sobie z zaistniałą sytuacją i przekracza to jej siły. Do powszechnych czynników wyzwalających zaburzenia adaptacyjne należą rozwód, zdrada, konflikty małżeńskie, utrata pracy, bezrobocie, przejście na emeryturę, problemy finansowe, przeprowadzka, zmiana szkoły. Zaburzenia mogą rozwinąć się po doświadczeniu jednorazowej sytuacji stresującej, jak na przykład po przejściu ciężkiej operacji lub w przypadku przewlekłego stresu, jakim może być emigracja z kraju. Sytuacje te powodują emocjonalne zaburzenia i stres, który przekracza przyjęte ogólnie normy. Bliscy osób z zaburzeniami adaptacyjnymi często nie wiedzą, że za tymi reakcjami kryje się coś więcej niż codzienny stres, ponieważ osoba wydaje się funkcjonować normalnie. Zaburzenia adaptacyjne, jeśli pozostawione nieleczone, mogą prowadzić do długoterminowych konsekwencji.

Jak rozpoznać zaburzenia adaptacyjne?

Rozpoznanie jest kluczowe do podjęcia leczenia i okazania odpowiedniego wsparcia choremu. Reakcje emocjonalne charakterystyczne dla zaburzenia pojawiają się od kilku dni do trzech miesięcy po przeżyciu doświadczenia. Czas trwania symptomów jest do sześciu miesięcy po przeżyciu stresującej sytuacji. Jeśli trwa dłużej, w grę mogą wchodzić inne zaburzenia psychiczne jak depresja, stres pourazowy, etc.

Oto kilka sygnałów i symptomów, na które należy zwrócić uwagę:

Nadmierne zamartwianie się i nerwowość. Chory okazuje nieproporcjonalnie wysoki poziom stresu i zamartwiania się, ma lęki związane z przyszłością, widzi wszystko w czarnych barwach, nasila się pesymizm.
Nawracające stany emocjonalne, przypominające ataki paniki z silnym lękiem i niepokojem.
Huśtawki nastrojów, czasem bardzo intensywne, które pojawiają się nagle i są niepodobne do wcześniejszych zachowań. Do nich należą nagłe wybuchy złości, rozdrażnienie, smutek, chwiejność emocjonalna, płaczliwość. Reakcje te utrzymują się długo po stresującym doświadczeniu i nie są adekwatne do obecnej sytuacji.
Izolacja społeczna. Osoba z zaburzeniami adaptacyjnymi odsuwa się od rodziny i przyjaciół, przestaje interesować się swoimi hobby, nie bierze udziału w spotkaniach towarzyskich i życiu swojej społeczności. Z czasem staje się ona wyizolowana i osamotniona.
Zmiany zachowań. Nagłe, widoczne zmiany zachowania, w tym podejmowanie niepotrzebnego ryzyka, nieostrożność, lekkomyślność, brawura, nadużywanie alkoholu, co jest nietypowe dla wcześniejszych zachowań tej osoby.
Problemy z koncentracją. Osoba nie może się skupić na zadaniu, ma problemy z podejmowaniem decyzji, przestaje wypełniać codzienne obowiązki, ma obniżoną motywację i chęć do pracy.
Symptomy fizyczne. Nasilają się bóle głowy, żołądka, nudności, ucisk w klatce piersiowej, spada odporność organizmu, bez medycznej przyczyny.
Problemy ze spaniem lub całkowita zmiana cyklu spania – od bezsenności do nadmiernego spania po 10-12 godzin dziennie. Brak snu lub nadmierne spanie tylko nasila wyczerpanie i niestabilność emocjonalną.
Problemy interpersonalne. Osoba, w związku z intensywnością emocji i huśtawkami nastrojów wchodzi w konflikty z bliskimi i traci umiejętność efektywnego komunikowania się.
Ogólne obniżenie funkcjonowania. Zauważalny spadek zainteresowań i umiejętności radzenia sobie z codziennymi zadaniami w pracy, szkole i w domu.

Leczenie

W przypadku zaburzeń adaptacyjnych, im szybsza pomoc terapeuty, tym lepiej, dlatego czas odgrywa ważną rolę. Najlepszą formą leczenia jest psychoterapia i wsparcie psychologiczne w formie terapii indywidualnej lub grupowej. Na początek do najskuteczniejszych metod zalicza się interwencję kryzysową, potem terapię dostosowaną do indywidualnych potrzeb. Często jest tak, że wystarczy kilka sesji, mających na celu przepracowanie problemu, wypracowanie rozwiązań oraz wsparcie terapeutyczne w powrocie do normalnego funkcjonowania. W przypadku, gdy u osoby występują dodatkowe zaburzenia związane z traumatycznym przeżyciem, zaleca się terapię długoterminową.

Dr Katarzyna Pilewicz, LCPC, CADC