Reklama

Psychologia nastolatka

Katarzyna Pilewicz
11/16/2023 11:31 PM

Okres nastoletni to burzliwy czas, kiedy twoje dziecko przechodzi w dorosłość. Wiele nagłych i nieoczekiwanych zmian ma miejsce w tym okresie i nie jest to zwykle łagodne przejście.

Nastolatki przechodzą raptowne burze fizyczne i psychiczne. Racjonalne myślenie, planowanie czy kontrola impulsów, tak proste dla wielu dorosłych, są trudne dla nastolatków. Pamiętajmy, żeby nie skupiać się na negatywnych zachowaniach dorastających dzieci, bo wtedy najbardziej potrzebna jest im akceptacja i zauważanie pozytywnych aspektów ich osobowości. To w tym okresie najbardziej kształtują obraz siebie. Od tego będzie zależeć ich samoocena i start w życiu.

Czym jest okres nastoletni?

Wielu zrozpaczonych rodziców mówi: moje dziecko jest trudne, ma wybuchowy charakter, przeciwstawia się wszystkim naszym wartościom, ciągle chce stawiać na swoim i zachowuje się tak, jakbyśmy nie istnieli. Tak, okres pomiędzy 12 a 17 rokiem życia bywa najbardziej stresującym czasem dla rodziców. Ale nie tylko dla nich – nastolatek bowiem boryka się z wieloma wyzwaniami natury fizycznej, intelektualnej, emocjonalnej i społecznej. To czas, kiedy młody człowiek staje się bardziej niezależny i i zaczyna odkrywać swoją tożsamość jako odrębna jednostka, z dala od dotychczasowych wpływów i wartości rodziny.

Niezależność i odkrywanie tożsamości

Okres nastoletni to budowanie niezależności i odkrywanie tożsamości. Każde dziecko musi przejść ten okres, aby stać się w pełni funkcjonującym dorosłym. To okres trudny nie tylko dla dziecka, ale i dla rodziców, bo widać wyraźnie, jak dziecko wymyka się spod kontroli. Nikt nie urodził się matką czy ojcem nastolatka, rodzice też dojrzewają w swoim sposobie postrzegania dziecka i reakcji na jego zachowania. Dotychczasowe marzenia i oczekiwania wobec potomka są zupełnie inne niż rzeczywistość, więc trzeba się dostosować do tych zmian. Nastolatek, różnymi drogami, często wbrew życzeniom rodziców dochodzi do odkrywania swojej tożsamości i świadomości swoich myśli i zachowań, po to by w końcu postawić sobie cele życiowe i je osiągnąć w życiu dorosłym.

Nastoletni egocentryzm

W tym burzliwym i stresującym dla całej rodziny czasie, procesy poznawcze nastolatka ulegają poważnym zmianom. Dla nas, rodziców jest to jedna z najbardziej irytujących sytuacji, kiedy dorastająca latorośl zaczyna maksymalnie skupiać się na sobie. Ja, moje, mnie, o mnie, przy mnie – moje jest najważniejsze i chcę, aby było po mojemu – wypowiadane wprost lub z ukrycia, z pasywną agresją, zamaskowane, niewypowiedziane, a przejawiające się w działaniu, które interpretujemy jako aroganckie, bezczelne i bez przejawiania szacunku. Są dni, a nawet miesiące, kiedy nastolatek spędza większość czasu w swoim pokoju, zajęty swoimi sprawami, głównie patrzeniem w telefon. Wychyla stamtąd głowę tylko wtedy, gdy jest głodny lub czegoś od nas chce. Odmawia uczestnictwa we wspólnych wyjściach, spacerach czy wydarzeniach rodzinnych, nie reaguje na prośby o pomoc w obowiązkach domowych, mało obchodzi go to, co słychać u pozostałych domowników. Tym, co mówi i jak się zachowuje robi wrażenie osoby, którą obchodzi tylko lub głównie ona sama. Wtedy to pojawiają się napięcia w relacjach z rodzicami. Zrozumienie, że jest to normalne zachowanie u nastolatków i ono kiedyś minie może być źródłem komfortu dla rodziców. Mimo naszej frustracji i niezadowolenia, nie zrażajmy się tymi zachowaniami i konsekwentnie oferujmy naszym dzieciom wsparcie.

Podejmowanie decyzji i kontrola impulsów

Po okresie gwałtownego rozwoju poznawczego w dzieciństwie, mózg nastolatka jest wielkością zbliżony do mózgu osoby dorosłej. Z tym jednak, że w krytycznych obszarach odpowiedzialnych za racjonalne myślenie, podejmowanie decyzji i kontrolę impulsów, wciąż wymaga odpowiedniego pokarmu i czasu by dorosnąć. Dlatego też nastolatki są bardziej impulsywne, mają problemy ze zrozumieniem swoich emocji i sygnałów społecznych oraz podejmują ryzykowne wybory. To także jest normalny etap rozwoju, więc zamiast podejmować nigdy nie wygrywane bitwy z nastolatkiem, rodzic powinien dawać wzór, jak zachować kontrolę emocjonalną, jak uważać na konsekwencje i brać odpowiedzialność za swoje uczynki. Te umiejętności będą znaczące dla twojego nastolatka w dorosłym życiu.

Rola rodzica w okresie nastoletnim

Zrozumienie psychologii nastolatka jest podstawą do pokierowania jego prawidłowym rozwojem. To okres wielkiej próby dla rodzica. Zamiast winić napięcie w domu złym zachowaniem dziecka, postarajmy się zmienić nasze nastawienie, by pomóc mu przejść w dorosłość. Nie chrońmy dzieci przed negatywnymi konsekwencjami impulsywnych działań, po prostu pozwólmy im dokonać własnych wyborów i ponieść naturalne konsekwencje tych wyborów. Porozmawiajmy z dzieckiem spokojnie, ono potrzebuje miłości, szacunku i porady, tak by nauczyło się samo podejmować odpowiedzialne decyzje, bez nadmiernej kontroli rodziców.

Nastolatki rozwijają swoją tożsamość podczas tego etapu życia i oznacza to wyżej wymieniony egocentryzm czyli skupienie tylko na sobie, postrzeganie siebie jako kogoś szczególnego, tak, jakby świat kręcił się tylko wokół nich. Dlatego też słyszą, zapamiętują i po swojemu interpretują wszystko, co usłyszą na swój temat. W tym czasie może dojść do rozwoju negatywnych schematów myślenia, niskiej samooceny, depresji, zaburzeń odżywiania. Gdy ustawiamy nastolatka w roli winnego naszej trudnej relacji z nim wywołując w nim poczucie winy, gdy krytykujemy go nieustannie, okazujemy niezadowolenie ze wszystkiego co robi, to nie pomagamy mu tym w znalezieniu drogi do obopólnego porozumienia i harmonii. Nastolatek może wówczas wystąpić przeciwko rodzicom. Zastanówmy się nad naszymi niezaspokojonymi oczekiwaniami. Każdy rodzic ma wizję doskonałego dziecka. Niestety trudny okres nastoletni burzy te wizje i sprawia, że rodzice nie potrafią ukryć swojego rozczarowania. Wspomnienia słodkiego i nienagannego dziecka, jakim był jeszcze parę lat temu zderzają się z rzeczywistością.

Dialog, zrozumienie, zaufanie i wzmacnianie pozytywów

Zamiast obrażać się za niespełnienie naszych oczekiwań przez nastolatka, budujmy dialog oparty na zaufaniu, dostrzeżmy pozytywne cechy, mówmy o sytuacjach, w których wykazał się dojrzałością lub odpowiedzialnością. To sprawi, że wzmocnimy pozytywne zachowania, bo nasz nastolatek nie będzie chciał nas zawieść. Nie przeglądajmy telefonów i komputerów, nie wkładajmy rąk do ich toreb, plecaków, szuflad. Taka kontrola, nawet jeśli jest z miłości, pozostaje kontrolą. Podszyta podejrzliwością nie zrodzi zaufania. Nasi nastolatkowie muszą zrozumieć, kim są, czego mogą pragnąć – bez poczucia winy i oglądania się, czy nam się to spodoba czy nie. Zastanówmy się nad sobą – dlaczego to, co robi dziecko, któremu daliśmy życie, które kochamy nad życie – nie spełnia naszych oczekiwań. Bo się z nami nie zgadza, bo mówi stanowcze nie, bo przekracza niedozwolone granice? Ono po prostu pokazuje nam, że już nie mamy i nie będziemy mieć nad nim władzy. Ono chce być sobą, nie musi spełniać naszych marzeń, jest odrębnym człowiekiem. Ma swoje sprawy i tajemnice, żyje bez nas. I my musimy zaakceptować fakt, że nasze dziecko dojrzewa i staje się sobą. Wróci do nas na pewno, gdy przejdą hormony, gdy znajdzie siebie, bo to my daliśmy mu wartości i solidne podstawy do sukcesu w życiu dorosłym.

Dr Katarzyna Pilewicz, LCPC, CADC