Amerykańskie ślady na polskim wybrzeżu
Mrzeżyno (do roku 1945 niemieckie Treptower Deep, Regamünde) – położone jest nad Morzem Bałtyckim, na Pobrzeżu Szczecińskim, u ujścia rzeki Regi, w północno-zachodniej Polsce. Usytuowany jest tam niewielki port morski, będący jedną z baz rybołówstwa morskiego w Polsce. Według danych z grudnia 2009 roku Mrzeżyno liczyło 1611 mieszkańców. Mrzeżyno położone jest w środkowej części wybrzeża województwa zachodniopomorskiego, w północno-wschodniej części powiatu gryfickiego, 20 km od Kołobrzegu i 9 km od Trzebiatowa. Historycznie znajduje się na obszarze Pomorza Zachodniego i od roku 1724 w powiecie Greifenberg, a z nim od 1816 w rejencji szczecińskiej.
Teren położony wokół miejscowości należy do Trzebiatowsko-Kołobrzeskiego Pasa Nadmorskiego, będącego specjalnym obszarem ochrony siedlisk programu Natura 2000. W okolicy Mrzeżyna występuje jeden z lepiej zachowanych fragmentów wybrzeża wydmowego. Wydmy ustabilizowane są porastającymi je lasami, a w zagłębieniach między nimi znajdują się fragmenty lasów bagiennych na podłożu torfowym.
Obszary nadmorskie są strefami bytowania wielu gatunków zwierząt morskich wykorzystujących tutejsze podmokłe tereny, rzekę czy pobliskie jezioro Resko Przymorskie jako miejsce wędrówek i rozrodu. Najwięcej, na mrzeżyńskiej plaży i w porcie, jest mew oraz rybitw.
W okresie wakacji letnich Mrzeżyno, z powodu walorów krajoznawczych, odwiedza duża liczba turystów. Do tamtejszych atrakcji turystycznych zaliczyć można: falochrony portowe, pomnik Zaślubin Polski z morzem oraz neoromański kościół parafialny z roku 1912. W okresie letnim organizowane są tam lokalne imprezy kulturalne, w których uczestniczą wypoczywający w miejscowości turyści. Większość imprez ma związek z nadmorskim położeniem i odbywa się w porcie bądź na mrzeżyńskiej plaży. Przez miejscowość przechodzą dwa szlaki turystyczne: szlak wokół Bałtyku i szlak nadmorski im. Czesława Piskorskiego, będący częścią europejskiego długodystansowego szlaku pieszego E9.
Mrzeżyno scharakteryzowane zostało jako późnośredniowieczna wieś rybacka z portem, która od końca XIX wieku był przebudowywana na funkcje wypoczynkowe. W latach trzydziestych XX wieku miejscowość była rozbudowywana o bazy wojskowe po zachodniej stronie ujścia Regi. Przy ul. Zabytkowej 4 znajdował się jedyny zabytek szachulcowy – chata rybacka kryta strzechą z końca XVIII wieku, przebudowany w latach dwudziestych XX wieku, a kilka lat temu wyburzona, a na jej miejscu zbudowano nowy budynek. Jednym z najstarszych obiektów w Mrzeżynie jest neoromański kościół parafialny pw. św. apostołów Piotra i Pawła, zbudowany z czerwonej cegły w roku 1912 przez niemieckich ewangelików. Ozdobą wnętrza dzisiejszej świątyni są mozaiki z tłuczonego szkła o tematyce morskiej oraz patronami kościoła. Budowla postawiona jest na niewielkim wzniesieniu przy ulicy Nadmorskiej, która oddziela zabudowania Mrzeżyna od pasa nadmorskiego porośniętego lasem sosnowym.
Mrzeżyno od średniowiecza było związane z pobliskim Trzebiatowem jako jego port handlowy i rybacki. Zbudowano w nim m.in., w roku 1781, żaglowiec Marie Charlotte wartości 13 tys. talarów, a w roku 1802 galeon Atalanta, wartości 10 tys. talarów. Nastąpiło wówczas chwilowe ożywienie działalności portu. W kolejnych latach XIX wieku nastąpiły zmiany klimatyczne, które doprowadziły do upadku portu. Fale morskie atakowały coraz energiczniej tamtejsze urządzenia portowe, a kupiectwo trzebiatowskie ubożało i nie było już w stanie finansować kosztownej jego odbudowy. O wielkości portu mrzeżyńskiego świadczą resztki zniszczonych falochronów, które były o dwie stopy dłuższe od ówcześnie budowanych w Kołobrzegu.
Prawdopodobnie w Mrzeżynie znajdowała się średniowieczna latarnia morska Regoujście. W roku 1457 trzebiatowianie, przy współpracy klasztoru z Białoboków, przekopali nowe, skrócone koryto Regi, z pominięciem jeziora Resko. Tam założyli nowy port, który z powodu zapiaszczenia stał się, od roku 1770, niedrożny dla większości statków, które musiały zatrzymywać się na redzie. W roku 1806 rozpoczął tam swoją działalność pierwszy dom zdrojowy, a od 1840 Mrzeżyno było już znanym kąpieliskiem morskim. Na początku XX wieku doprowadzono do osady linię kolei wąskotorowej z Trzebiatowa.
W latach 1924-1935 w każde wakacje letnie przebywał w Mrzeżynie amerykański malarz niemieckiego pochodzenia – Lyonel Feininger. To on odkrył tam atmosferę rybackiej osady. Niewielka wówczas, nadmorska miejscowość zafascynowała malarza. Przedmiotem jego twórczości były sosnowe lasy, wydmy, szerokie plaże, błękit nieba i inne nadmorskie krajobrazy. Pomimo tego, że Feininger nie powrócił już tam po roku 1935, to jednak Mrzeżyno miało wpływ na jego późniejszą twórczość. Powstałe tam wcześniej szkice wykorzystywał podczas późniejszego malowania obrazów.
Rodzina Feiningerów zatrzymywała się w nieistniejącym już dziś „Wald-Hotelu”. Artysta malował nie tylko nadmorskie krajobrazy. Odkrył także pobliski Trzebiatów, Kołobrzeg, Kamień Pomorski, Gryfice i inne okoliczne wioski. Ze względu na żydowskie pochodzenie żony Julii i panujące nastroje nazistowskie w Niemczech, nie chciał ryzykować jej bezpieczeństwa. Niemcy rozpoczęli bowiem tam budowę dużej jednostki wojskowej, usytuowanej w lesie.
Po przyłączeniu Mrzeżyna do Polski i wysiedleniu tamtejszej ludności do Niemiec właśnie tam odbyły się pierwsze powojenne zaślubiny z morzem. Po II wojnie światowej przejściowo funkcjonowały nazwy miejscowości: Głębokie oraz Mrzeżno. Urzędową polską nazwę Mrzeżyno wprowadzono dopiero w roku 1946, zmieniając niemiecką nazwę Deep. Nazwa ta pochodzi od słowa mrzeżna – gwarowej nazwy rodzaju sieci rybackiej. Przez Mrzeżyno przebiegała, do roku 1961, wąskotorowa linia kolejowa łącząca Trzebiatów i Mokre z Mrzeżynem. Pozostałościami po dawnej kolei są: wyremontowany budynek byłej stacji pomiędzy ulicą Torową i Trzebiatowską oraz stary nasyp torowy, po którym obecnie biegnie droga.
Przybrzeżne rybołówstwo na tym terenie ma swoją długą historię. Świadczą o tym zachowane, nawet po II wojnie światowej, stare chaty rybackie z XVIII wieku. Charakteryzuje je długa sień, dzieląca budynek na dwie połowy, gdzie rybacy przechowywali i naprawiali sprzęt rybacki. Dach był kryty trzciną, a okna małe. Pierwsze powojenne połowy rozpoczęli tam polscy rybacy jesienią roku 1945. Wielu spośród nich po raz pierwszy zetknęło się wówczas z morzem. Złowione ryby sprzedawali prywatnie. Wyjście z etapu „żywiołowego rybołówstwa” zapoczątkowała pierwsza narada rybacka dla całego polskiego Wybrzeża, która odbyła się w dniach 27-29 września 1946 roku w Szczecinie. Od tej narady rozpoczął się praktycznie planowy rozwój rybołówstwa. Zaczęły wówczas powstawać spółki i spółdzielnie rybackie.
Po II wojnie światowej, na zachodnim brzegu rzeki Regi oraz w poniemieckiej jednostce zamieszkiwali żołnierze radzieccy. W roku 1950 Mrzeżyno zostało uznane, na mocy rozporządzenia ówczesnego Ministerstwa Obrony Narodowej, za teren ściśle wojskowy. Zawieszono działalność wypoczynkową, a osoby postronne nie miały prawa tam przebywać. Stan taki trwał przez siedem lat. Oprócz jednostek radzieckich stacjonowały tam: jednostka armii czeskiej, jednostka Wojsk Ochrony Pogranicza, a także 81 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej i 83 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej. Później po lewej stronie Regi znajdował się również poligon przeciwlotniczy. Od czasów II wojny światowej nie zmienił się zbytnio wygląd koszar. Dobudowano tylko kilka budynków dla już nie istniejącej jednostki Wojsk Ochrony Pogranicza, które zostały zdewastowanie przez żołnierzy radzieckich.
Tekst i zdjęcia:
Leszek Wątóbski
