Gdy w kwietniu 2013 roku do archiwum Muzeum Polskiego w Ameryce wpłynęło zapytanie Martina Skoble, czy muzeum nie byłoby zainteresowane przyjęciem daru – pośmiertnej maski Paderewskiego wykonanej przez rzeźbiarkę Malvinę Hoffman, reakcja archiwistów była natychmiastowa.
Podjęto nie tylko próby uzyskania daru, ale poczyniono szerokie poszukiwania źródłowe. Pośmiertna maska I.J. Paderewskiego doskonale uzupełniłaby kolekcję tego wielkiego Polaka zgromadzoną w pięknie odrestaurowanej Sali Paderewskiego oraz bogate zbiory archiwalne dotyczące jego życia i działalności.
Paderewski zmarł 29 czerwca 1941 r. w Hotelu Buckingham w Nowym Jorku. Wśród wielu artykułów z kolekcji archiwalnej MPA omawiających życie, działalność i zasługi zmarłego na uwagę zasługuje wzmianka nowojorskiego „Times Herald” z 1 lipca 1941 r., która informuje: „Malvina Hoffman, autorka naturalnej wielkości czterch popiersi Paderewskiego, wykonała maskę pośmiertną artysty”.
W tym czasie Malvina Hoffman była już znaną i cenioną rzeźbiarką nie tylko w środowisku artystycznym Nowego Jorku. Muzeum Historii Naturalnej w Chicago zaangażowało ją do wykonania ponad stu eksponatów w brązie w ramach stałej wystawy „Przegląd ras ludzkich”. Eksponaty te pokazano na Wystawie Światowej w Chicago w 1933 roku.
Hoffman znała Paderewskiego osobiście. Wykonała cztery jego popiersia stanowiące tematycznie pewną całość: „Paderewski – Mąż stanu”, „Paderewski – Artysta”, „Paderewski – Człowiek” (wszystkie w 1922 r., wszystkie w brązie) oraz „Paderewski – Przyjaciel” (1923 r., gips). Dodatkowo odtworzyła w brązie dłoń artysty, której kopia jest stałym eksponatem w Sali Paderewskiego MPA.
uprzejmości M.Skoble)
Jak się okazuje, wykonana w gipsie maska pośmiertna oferowana MPA przez Martina Skoble posłużyła rzeźbiarce do wykonania ostatniego, piątego popiersia: „Paderewski – Ostatni etap” (1941 r., brąz). Popiersie nie przetrwało do naszych czasów. Dnia 30 grudnia 1942 r. niemiecki U-Boot zatopił na Morzu Karaibskim okręt MV Paderewski, należący do Gdynia-Ameryka Linie Żeglugowe SA, gdzie znajdowało się owo popiersie.
Jak wynika z korespondencji, którą prowadziliśmy z Martinem Skoble do końca 2013 roku, w 1956 r. właścicielem maski był artysta rzeźbiarz – Joel Murrary Altshuler. Otrzymał ją od swojej przyjaciółki Malviny Hoffman. W 1992 r., po jego śmierci, maska przeszła w ręce jego bliźniaczej siostry Elli, która umarła w 2012 r. Martin Skoble utrzymywał bliskie stosunki z rodzeństwem Altshuler – byli kuzynami jego ojca. To od Elli Martin Skoble otrzymał oryginalną pośmiertną maskę Paderewskiego.
Maska dostarczona przez specjalnego kuriera dotarła do MPA 23 stycznia 2014 r. Po kilkudniowej kwarantannie (dar musiał przystosować się do nowych warunków: temperatura, wilgoć, itp.) 6 lutego 2014 r. nastąpiło oficjalne rozpakowanie przesyłki. Okazało się, że maska jest w dość dobrym stanie mimo kilku plam i pęknięć. MPA skontaktowało się z Inez Listas, z Listas Liparini Restoration Studio, która wyceniła koszt odnowienia eksponatu na około tysiąc dolarów.
Po odnowieniu maska zostanie na stałe wyeksponowana w Sali Paderewskiego. Termin udostępnienia maski szerokiej publiczności uzależniony jest od ostatecznych kosztów renowacji i zdobycia donacji na ich pokrycie.
mgr Teresa Sromek
archiwista i bibliotekarz MPA
