Enigmę rozszyfrowali Polacy

Alan Turing był brytyjskim matematykiem, filozofem i pionierem informatyki. Anglicy chętnie przedstawiali go również jako człowieka, który przed II wojną światową – korzystając z prac polskich naukowców, którzy już wcześniej stworzyli tzw. bombę kryptologiczną – wszczął w ośrodku Bletchley Park eksperymenty mające doprowadzić do bardzo szybkiego odczytywania depesz z niemieckich maszyn szyfrujących. W rzeczywistości jednak szyfry Enigmy pierwsi złamali Polacy…

Rewelacje Dermota Turinga

Turing był homoseksualistą i w latach 50. został skazany przez brytyjski sąd na tzw. chemiczną (hormonalną) kastrację, ponieważ jego orientacja seksualna była wtedy nielegalna. Mógł też wybrać dla siebie więzienie, ale nie zdecydował się na to. Powszechnie uważa się, że zarówno wyrok, jak i związany z nim ostracyzm społeczny spowodował, że Turing popełnił w 1954 roku samobójstwo. W ostatnich latach jednak bratanek słynnego matematyka, Dermot Turing, podał w wątpliwość zarówno niektóre z przypisywanych jego wujowi zasług, jak i przyczyny odebrania sobie przez niego życia.

W roku 2014 na ekrany kin wszedł głośny film pt. The Imitation Game, z Benedictem Cumberbatchem w roli głównej. Dzieło to opowiada o tym, jak Alan Turing przez większość lat II wojny światowej robił co mógł, by złamać kody Enigmy. Jednak Dermot Turing zwraca uwagę na fakt, iż jego wuj przestał pracować w ośrodku Bletchley Park już w roku 1939. Ponadto, wbrew temu, co przedstawia film, Turing sam nie zbudował brytyjskiej wersji bomby kryptologicznej, lecz skorzystał z wersji polskiej. Ulepszył ją jedynie w taki sposób, iż łamanie kodów mogło odbywać się znacznie szybciej. Ponadto korzystał z pomocy wybitnego matematyka Gordona Welchmana, który w filmie w ogóle się nie pojawia.

Inną fałszywą tezą zawartą w filmie The Imitation Game, było to, iż Alan Turing nie poinformował władz, że pracownik Bletchley Park John Cairncoss był sowieckim szpiegiem. Dermot Turing zwraca uwagę na fakt, że jego wuj nigdy nie miał żadnego bezpośredniego kontaktu z Cairncrossem, który pracował w zupełnie innym zespole i zajmował się inną problematyką. Całkiem możliwe jest to, że obaj ci ludzie nigdy się nie spotkali.

Bratanek słynnego naukowca ma też ogromne zastrzeżenia do teorii na temat śmierci swojego wuja. Przez wiele dekad zakładano, iż Alan Turing został wprowadzony w stan głębokiej depresji przez publiczny proces sądowy w sprawie jego homoseksualizmu oraz późniejszych prześladowań z tego powodu. Dermot Turing twierdzi natomiast, że po procesie i wyroku ogłoszonym w 1952 roku Alan Turing wrócił do normalnej pracy i wydawał się zadowolony z faktu, iż jego preferencje seksualne zostały ostatecznie ujawnione. Zresztą nigdy się z nimi specjalnie nie krył w gronie przyjaciół i znajomych. Zdaniem Dermota, jego wuj otruł się cyjankiem potasu nie z powodu psychologicznych efektów procesu i społecznego potępienia, lecz w wyniku ostrych konfliktów ze swoim ówczesnym partnerem.

Faktem jest, że Turing nigdy nie był człowiekiem zbyt towarzyskim i sympatycznym dla otoczenia. Zawsze preferował pracę w samotności i był pod wieloma względami ekscentrykiem, co powodowało, że nie miał zbyt wielu bliskich przyjaciół. Jednak jego współpracownicy twierdzili, że potrafił być czarujący i miał doskonałe poczucie humoru.

Twórca pierwszego komputera

Dziś nikt nie kwestionuje zasług Alana Turinga na polu ściśle naukowym. Uważany jest on powszechnie za pioniera informatyki oraz sztucznej inteligencji. Już w roku 1936 opublikował na łamach periodyku Proceedings of the London Mathematical Society Journal pracę, w której prorokował powstanie „uniwersalnych maszyn obliczeniowych”, czyli komputerów. Później pracował w National Physical Laboratory (NPL) oraz na Uniwersytecie w Manchesterze. Jego dziełem było stworzenie maszyny o nazwie Automatic Computing Engine, która pod wieloma względami była pierwszym komputerem w historii ludzkości. Ponadto stworzył on koncept tzw. maszyny Turinga, który do dziś pozostaje testem na to, czy dane urządzenie może być uznane za porównywalne z ludzką inteligencją.

Przez wiele lat te zasługi Alana Turinga nie były powszechnie docenione. Natomiast jego bratanek od lat twierdzi, iż Alan byłby zaszokowany tym, że tak wiele uwagi poświęca się jego pracom związanym z szyframi Enigmy, podczas gdy on sam koncentrował się na wielu innych zagadnieniach. Dermot jest przekonany o tym, że postać Alana została „zmitologizowana”, tak by stał się on bohaterem walki z maszyną do szyfrowania. Tymczasem w rzeczywistości jego wkład w rozszyfrowanie meldunków z Enigmy był znacznie mniejszy niż niejednokrotnie usiłowano to przedstawiać.

Po latach Alan Turing został całkowicie zrehabilitowany w Wielkiej Brytanii, a w roku 2019 pojawił się pomysł umieszczenia jego portretu na nowym banknocie 50-funtowym. Dziś banknot ten znajduje się już w obiegu, a pod wizerunkiem matematyka znajduje się cytat z wywiadu udzielonego przez niego w 1949 roku: „Wszystko to jest tylko wstępem do rzeczy, które nadchodzą, jest tylko cieniem przyszłej rzeczywistości”.

Dermot Turing w roku 2020 dostał od polskich władz Order Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej, czyli cywilne odznaczenie państwowe. Order ten nadawany jest cudzoziemcom i zamieszkałym za granicą obywatelom polskim, którzy swoją działalnością wnieśli wybitny wkład we współpracę łączącą Polskę z innymi państwami i narodami. Wyróżnienie to przyznano mu w uznaniu zasług w dziedzinie propagowania wkładu polskich kryptologów w dzieło złamania kodu Enigmy. Dermot jest przekonany, że bez ich zaangażowania jego wuj Alan nigdy nie byłby w stanie doprowadzić do tak szybkiego odczytywania meldunków przechwytywanych z Enigmy, co miało ogromne znaczenie dla poczynań aliantów w walce z hitlerowskimi Niemcami.

Krzysztof M. Kucharski

Od redakcji: Przypomnijmy, że fascynującą historię rozszyfrowania przez polskich matematyków – Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego – kodów Enigmy opisaliśmy szeroko na łamach Kalejdoskopu w artykule „Równania, które wygrały wojnę”, dostępnym na naszej stronie internetowej.