Odcinek 50. Polonia a wystawa światowa „Wiek postępu” w latach 1933–1934

Profesor Dominik Pacyga opowiada historię chicagowskiej Polonii. Poznaj fascynujących ludzi, niezwykłe miejsca i wydarzenia związane z polskim Chicago. Co tydzień nowy odcinek – w poniedziałek jako podcast w radiu WPNA 103.1 FM, a w piątek – w weekendowym wydaniu „Dziennika Związkowego”. Stowarzyszenie Dnia Polskiego zostało założone przez Towarzystwo Chicagowskie Związku Narodowego Polskiego. Nazwą ugrupowanie nawiązywało do części Światowej Wystawy Kolumbijskiej. Podobnie jak inne inicjatywy Towarzystwa Chicagowskiego, Stowarzyszenie miało na celu szerzenie oświaty oraz zmierzenie się z problemem ubóstwa wśród Polaków zamieszkujących Wietrzne Miasto. Z czasem stało się ono w pełni niezależną organizacją. W ciągu siedmiu lat działania, między 1926 a 1933 rokiem, Stowarzyszenie uzbierało łączną sumę 55 tys. dolarów. W przeliczeniu na współczesną wartość waluty było to 1 035 633 dol. Charytatywnym celom organizacji sprzyjało typowe dla Polonii chicagowskiej zamiłowanie do uroczystych celebracji. Tradycją stało się coroczne urządzanie Dni Polskich w parku Riverview, najpopularniejszym miejscu dla tego typu wydarzeń w mieście. Major Felix Streyckmann, w roku 1933 przewodniczący Działu Obcojęzycznego wystawy światowej „Wiek Postępu” w Chicago, zaprosił członków Stowarzyszenia Dnia Polskiego do współpracy przy planowaniu zbliżającego się wydarzenia. Polska gościnność Postanowiono zorganizować Tydzień Gościnności Polskiej, który trwać miał od 16 do 23 lipca 1933. Mieszkańcy Chicago polskiego pochodzenia zamierzali podjąć tysiące rodaków z najdalszych zakątków kraju, by wspólnie celebrować rodzimą kulturę. Przed rozpoczęciem Tygodnia Gościnności około trzech tysięcy polskich imigrantów uczestniczyło w zawodach sportowych zorganizowanych przez Związek Sokołów Polskich na Soldier Field. Ostatniego dnia współzawodnictwa na stadionie zebrało się 10 tys. Amerykanów polskiego pochodzenia, by podziwiać pokazy gimnastyczne i zmagania sportowców. W niedzielę, 16 lipca Zjednoczenie Polskie Rzymsko-Katolickie obchodziło 60. rocznicę powstania. Okazję uczczono uroczystą mszą w kościele św. Wojciecha oraz wystawnym bankietem w hotelu Morrison, na który zaproszono przyjaciół i patronów organizacji. Kolejnego dnia oficjalnie rozpoczęto Tydzień Gościnności Polskiej – przyjęcie inauguracyjne odbyło się w hotelu Drake. Podczas uroczystości Orkiestra Filharmonii Chicago pod batutą Jerzego Bojanowskiego z Opery Warszawskiej zaprezentowała program muzyki polskiej. Akompaniował im tysiącosobowy chór Związku Śpiewaków Polskich w Ameryce [Allied Polish Singing Societies of Chicago]. Występ artystyczny prezentował bogactwo muzyczne i różnorodność polskiego folkloru. Słynny chicagowski skrzypek Michał Wiłkomirski również zagrał koncert muzyki ojczystej. Występ odbył się pod patronatem burmistrza Chicago Edwarda Kelly'ego, konsula generalnego RP Tytusa Zbyszewskiego oraz Stowarzyszenia Dnia Polskiego i Przyjaciół Muzyki Chicago. Różne polskie organizacje skupiające specjalistów i profesjonalistów (lekarskie, dentystyczne i prawnicze) organizowały sesje otwarte swoich posiedzeń zapraszając organizatorów wydarzenia, a Związek Polek spotykał się z nimi regularnie w każdy poniedziałek i wtorek. Szum husarskich skrzydeł W sobotnie popołudnie 22 kwietnia 1933 roku rozpoczęto uroczystości Dnia Polskiego. Po Michigan Avenue przetoczyła się parada złożona z prawie 20 tys. osób maszerujących w stronę wystawy, której tereny rozciągały się wzdłuż rzeki na południe od Roosevelt Road. Prawie pół miliona mieszkańców Chicago zebrało się, by podziwiać to widowisko. Platformy paradne przypominały o polskim wkładzie w świat nauki, literatury oraz sztuki. Na wielu pojawiali się ludzie przebrani za polskich górników i leśników, nie zabrakło też sobowtórów Marii Skłodowskiej-Curie oraz Kopernika. Jeszcze tego samego wieczoru na Soldier Field, przed publicznością złożoną z prawie 70 tys. osób, odbył się pokaz upamiętniający polską walkę o niepodległość. Podkreślano rolę, jaką w tym trudnym okresie odegrała polska imigracja. W uroczystości uczestniczyło około tysiąca polsko-amerykańskich harcerzy. Kulminacyjnym momentem programu była inscenizacja bitwy, udział w której wzięły regularne oddziały wojska stanu Illinois oraz przedstawiciele różnych środowisk polskich. Niektórzy uczestnicy przywdziali skrzydlate zbroje husarii, polskiej formacji kawaleryjskiej. Wirujące w rytm polskich piosenek ludowych grupy taneczne zachwycały zebrane tłumy pięknem rodzimej muzyki, tańca i strojów ludowych. POSŁUCHAJ podkastu „Polish Chicago” Radia WPNA 103.1 FM

Złoty wiek Rzeczpospolitej Tematem przewodnim uroczystości była Polska przedrozbiorowa. Złotowłosa kobieta w czerwono-srebrnej sukni i orlej koronie symbolizowała polsko-litewską Rzeczpospolitą Obojga Narodów (1569-1795). Z wielkim namaszczeniem wprowadzono ją na tron, który znajdował się na szczycie ogromnej, centralnej piramidy. Wydarzenie poświęcone było też pamięci prezydenta Woodrowa Wilsona – jego program czternastu punktów postulował między innymi niepodległość państwa polskiego. Dzień zakończono pokazem sztucznych ogni, a oprócz koncertów i pokazów tanecznych miał miejsce także konkurs piękności. Koronę Miss Polski zdobyła Irena Napientek. Następnego dnia w polskich parafiach odbyły się specjalne nabożeństwa kończące Tydzień Gościnności. Wielki finał uroczystości miał miejsce w Riverview Park. Przeżyjmy to jeszcze raz Jednak władze Chicago postanowiły przedłużyć wystawę o rok. Podczas kolejnego Dnia Polskiego, 26 sierpnia 1934 roku, zjawiło się około 60 tys. Amerykanów polskiego pochodzenia. Emily Napieralska, wieloletnia prezydent Związku Polek i prawdziwa weteranka polonijnej sceny politycznej, pełniła rolę przewodniczącej. Program dnia przewidywał uczestnictwo delegacji z ponad 40 różnych społeczności amerykańsko-polskich oraz wszystkich polskich parafii katolickich. Całość rozpoczęła parada, która ruszyła o godzinie 2.00 po południu. Delegacje z Detroit, Buffalo, Kenoshy, Milwaukee, Whiting, Toledo, St. Paul i Joliet również wzięły udział w uroczystości. Publiczność była zachwycona występem polskich górali. Wśród gości honorowych znaleźli się Andrzej Bohomolec i Jerzy Świechowski, żeglarze z jachtu Dal, jednomasztowej łodzi o długości ośmiu metrów, którą przybyli do Chicago aż z Polski, by uczcić drugi rok wystawy światowej. Dominik Pacyga Tłumaczenie i opracowanie: Aleksander Kołłajtis Zdjęcia: z arch. prof. Pacygi Dominik A. Pacyga Imigrant w trzecim pokoleniu, urodził się w Chicago w 1949 roku. Profesor historii (emerytowany w 2017 r.) w Columbia College w Chicago. Studia doktorskie ukończył w 1981 roku na Uniwersytecie Illinois w Chicago. Jest autorem i współautorem sześciu książek poświęconych historii Chicago i chicagowskiej Polonii, m.in. “Slaughterhouse: Chicago’s Union Stock Yard and the World It Made” (2015), “Chicago: A Biography” (2009) i “Polish Immigrants and Industrial Chicago” (1991, 2001). Obecnie pracuje nad książką “Polish Chicago”. Laureat nagród Oskara Haleckiego i Mieczysława Haimana przyznawanej przez Polish American Historical Association oraz nagrody Catholic Book Award. Profesor wizytujący na uniwersytetach: Chicagowskim, Illinois i Oksfordzkim. W latach 2013-14 wykładał w Instytucie Studiów Amerykańskich i Polskiej Diaspory na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Współpracuje z wieloma muzeami, instytucjami pomocowymi i organizacjami etnicznymi w celu zachowania i prezentowania historii.