Odcinek 29. Jan Smulski – polonijny milioner

Profesor Dominik Pacyga opowiada historię chicagowskiej Polonii. Poznaj fascynujących ludzi, niezwykłe miejsca i wydarzenia związane z polskim Chicago. Co tydzień nowy odcinek – w poniedziałek jako podcast w radiu WPNA 103.1 FM, a w piątek – w weekendowym wydaniu „Dziennika Związkowego”. Jan Smulski urodził się jako Jan Jakiński, 4 lutego 1867 roku w miejscowości Trzemeszno w zaborze pruskim. Był synem Władysława Jakińskiego, dziennikarza, wydawcy i aktywisty polonijnego, który po wyemigrowaniu w 1868 r. do USA zmienił nazwisko na Smulski. W roku 1886 Władysław Smulski otworzył w Chicago wydawnictwo Smulski Publishing Company, które wydawało podręczniki używane w polonijnych szkołach, polskie książki i dzieła miejscowych autorów. Starszy Smulski przyczynił się również do powstania Związku Narodowego Polskiego i był jednym z założycieli chicagowskiego Gniazda nr 2 Sokolstwa Polskiego. Jego syn, Jan Smulski został adwokatem, bankierem i politykiem, który odegrał bardzo ważną rolę w Chicago i wśród Polonii, szczególnie jeśli chodzi o jej odpowiedź na pierwszą wojnę światową oraz dążenia niepodległościowe. Pierwszy polonijny milioner Jan Smulski ukończył wydział prawa Uniwersytetu Northwestern i został adwokatem. W 1893 r. został wybrany do Rady Dyrektorów Związku Narodowego Polskiego, był również aktywnym działaczem Sokolstwa Polskiego. Jako republikanin, w roku 1898 został wybrany do Chicagowskiej Rady Miejskiej, gdzie kilkukrotnie zapewnił sobie reelekcję. W roku 1903 Jan Smulski został wybrany miejskim prokuratorem i zasłynął jako nieugięty przeciwnik korupcji. W 1906 r. został wybrany skarbnikiem miejskim. Rok później zrezygnował z tego stanowiska i poświęcił się działalności biznesowej oraz pracy na rzecz chicagowskiej Polonii. W roku 1897, po śmierci ojca, Jan Smulski objął zarządzanie wydawnictwem Smulski Publishing Company, które w 1920 roku połączyło się z wydawnictwem Dyniewicz Publishing Company. W 1905 roku Smulski znalazł się wśród założycieli pierwszego w Chicago banku należącego do Polaków – Northwest Trust and Savings Bank, powszechnie znanego jako Bank Smulskiego. Bank przynosił dochody m.in. dzięki udzielaniu pożyczek komercyjnych oraz na zakup nieruchomości. Dzięki tym zyskom Jan Smulski został pierwszym Polakiem-milionerem w historii Chicago. POSŁUCHAJ podkastu „Polish Chicago” Radia WPNA 103.1 FM

Polonijny aktywista Smulski zaangażował się w działalność demokratycznego skrzydła Związku Narodowego Polskiego, popierając program Romana Dmowskiego. Podczas zjazdu Kongresu Polonii Amerykańskiej w Waszyngtonie, w 1910 r. Smulski wywarł istotny wpływ na przebieg i wynik obrad, przeciwstawiając się frakcji popierającej Józefa Piłsudskiego i Polską Partię Socjalistyczną. Po wybuchu pierwszej wojny światowej w 1914 r. Smulski poparł inicjatywę Dmowskiego, aby zjednoczyć ziemie polskie pod panowaniem carskiej Rosji, a następnie kroczyć ku niepodległości. Był współzałożycielem Polskiego Centralnego Komitetu Pomocowego (Polish Central Relief Committee) i ściśle współpracował ze sławnym polskim politykiem i pianistą Ignacym Paderewskim, którego przedstawiał w Chicago prominentnym politykom. Nadrzędnym celem Polskiego Centralnego Komitetu Pomocowego było przekazywanie pomocy Polsce, znajdującej się pośrodku wojennego konfliktu pomiędzy państwami ententy, w szczególności Rosji, i państwami centralnymi. Organizacja potępiła Niemcy i stanęła po stronie państw ententy. W roku 1916 dzięki Smulskiemu Polski Centralny Komitet Pomocowy uformował Wydział Narodowy, ze Smulskim jako prezesem. Organizacja reprezentowała wszystkie największe i najbardziej znaczące organizacje polonijne i wyznaniowe, za wyjątkiem Polskiej Partii Socjalistycznej i Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego. Polski Wydział Narodowy zdołał zebrać miliony dolarów na pomoc polskim ofiarom wojennym oraz pomógł zorganizować 25-tysięczną Armię Polską, która walczyła w Europie na froncie zachodnim, a następnie w Polsce. W 1919 roku Jan Smulski pogratulował Polonii roli, jaką odegrała w odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Za wkład w niesienie pomocy zrujnowanej wojną Polsce oraz dążenia niepodległościowe Smulski został odznaczony francuskim Orderem Legii Honorowej oraz orderem Polonia Restituta – najwyższym przyznawanym przez polski rząd. Smulski wsparł Polski Fundusz Narodowy Paderewskiego i zabiegał o amerykańskie środki pomocowe dla Polski. Pomógł również w utworzeniu Polskiej Misji Dyplomatycznej w Stanach Zjednoczonych, a także wspierał działalność Paderewskiego i Narodowej Demokracji Dmowskiego, zarówno w USA, jak i w Polsce. W latach 1919-20 jego związki z Paderewskim i Narodową Demokracją znacznie osłabły. Ideologiczny zwrot Polonii W roku 1923 Smulski zauważył ideologiczną zmianę, jaka zaszła wewnątrz Polonii, związaną z odzyskaniem przez Polskę niepodległości. Polonia zamiast na Polsce, skoncentrowała się bardziej na swojej pozycji i roli w Chicago i w Stanach Zjednoczonych. W związku z tą zmianą ideologiczną, Smulski zrezygnował ze stanowiska prezesa Wydziału Narodowego. Do połowy lat 20. Northwestern Trust and Savings Bank, czyli Bank Smulskiego rozwinął się, osiągając 20,5 mln dol. w depozytach. Pod koniec swojego życia Jan Smulski poważnie zachorował, a jego stan wymagał serii operacji. W wyniku choroby Smulski popadł w depresję i 18 marca 1928 r. popełnił samobójstwo. Bank Smulskiego upadł podczas Wielkiej Depresji. Dominik Pacyga Opracowanie i tłumaczenie: Grzegorz Dziedzic Dominik A. Pacyga Imigrant w trzecim pokoleniu, urodził się w Chicago w 1949 roku. Profesor historii (emerytowany w 2017 r.) w Columbia College w Chicago. Studia doktorskie ukończył w 1981 roku na Uniwersytecie Illinois w Chicago. Jest autorem i współautorem sześciu książek poświęconych historii Chicago i chicagowskiej Polonii, m.in. “Slaughterhouse: Chicago’s Union Stock Yard and the World It Made” (2015), “Chicago: A Biography” (2009) i “Polish Immigrants and Industrial Chicago” (1991, 2001). Obecnie pracuje nad książką “Polish Chicago”. Laureat nagród Oskara Haleckiego i Mieczysława Haimana przyznawanej przez Polish American Historical Association oraz nagrody Catholic Book Award. Profesor wizytujący na uniwersytetach: Chicagowskim, Illinois i Oksfordzkim. W latach 2013-14 wykładał w Instytucie Studiów Amerykańskich i Polskiej Diaspory na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Współpracuje z wieloma muzeami, instytucjami pomocowymi i organizacjami etnicznymi w celu zachowania i prezentowania historii.   Na zdjęciu głównym: Northwest Trust and Savings Bank fot.Chicago Historical Society, ICHi-20950)