Niekiedy zdarza się, iż po wyjeździe z kraju z upływem czasu dowiadujemy, iż spadek po naszych najbliższych na podstawie testamentu odziedziczyły osoby, które nie wchodziły w krąg spadkobierców ustawowych, a my zostaliśmy pominięci przy dziedziczeniu. W tym miejscu pojawia się pytanie – czy fakt sporządzenia przez spadkodawcę testamentu pozbawia nas jakichkolwiek roszczeń do spadku?
Otóż niekoniecznie. Zgodnie bowiem z przepisem art. 991 kodeksu cywilnego zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy należą się dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w przypadku, gdy uprawniony jest trwale niezdolny do pracy, albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni. W innych zaś wypadkach tj. w przypadku zdolnych do pracy osób pełnoletnich, pominiętemu w testamencie krewnemu należna jest połowa wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym (zachowek).
Zgodnie z zamysłem ustawodawcy zachowek pełnić ma trzy zasadnicze funkcje: stanowi przedłużenie obowiązku alimentacyjnego zmarłego względem osób uprawnionych do zachowku, ma na celu ochronę osób najbliższych przed nagłym pogorszeniem ich stanu majątkowego i w końcu: jest pojmowany również jako instrument prawny, wynikający z obowiązku solidarności, wzajemnego wspierania się i pomocy pomiędzy członkami rodziny.
Zachowek stanowi niejako formę finansowej rekompensaty za to, że dany spadkobierca ustawowy nie otrzyma majątku, który by mu normalnie przysługiwał w przypadku dziedziczenia ustawowego. Zatem, jeśli jesteśmy w pozycji uprawnionej, a nie otrzymaliśmy należnego nam zachowku czy to w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, czy to w postaci powołania do spadku, czy w postaci zapisu w testamencie – przysługuje nam przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia naszego zachowku, albo do jego uzupełnienia.
Należy jednak pamiętać, iż do zachowku nie są uprawnione osoby, które są wyłączone od dziedziczenia, tak jakby nie dożyły chwili otwarcia spadku, tzn. osoby, które zrzekły się dziedziczenia lub zostały uznane za niegodne dziedziczenia oraz te osoby, które odrzuciły spadek.
Ponadto, nie będą uprawnione do zachowku osoby wydziedziczone oraz małżonek wyłączony od dziedziczenia na podstawie art. 940 k.c., ani małżonek pozostający w separacji.
Dodatkowo, roszczenie uprawnionego do zachowku przedawnia się z upływem pięciu lat od dnia ogłoszenia testamentu, co oznacza, iż w powyższym terminie osoba uprawniona do zachowku, powinna przerwać bieg terminu przedawnienia, co z kolei możliwe jest przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym.
Dla osiągnięcia skutku przerwania biegu przedawnienia istotne jest, by czynność taka została przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. W praktyce oznacza to, iż przed upływem pięciu lat od dnia ogłoszenia testamentu, osoba uprawniona do zachowku powinna wystąpić do sądu co najmniej z wnioskiem przeciwko spadkobiercy testamentowemu o podjęcie próby ugodowej lub wytoczyć powództwo o zapłatę zachowku.
Chętnie odpowiemy na Państwa pytania dotyczące spraw testamentowych w Polsce.
Ewa Malcher
