Niepowodzenia w szkole, nadpobudliwość, nadwrażliwość, zapominalstwo, nieostrożność – to cechy u dzieci, które najczęściej budzą niepokój rodziców. W dzisiejszych czasach dziecko, które odbiega od „normy” zaczyna być obserwowane pod kątem patologii. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) stał się jedną z najpopularniejszych diagnoz u dzieci zaraz obok choroby afektywnej dwubiegunowej (bipolar). Dlaczego tak łatwo stawiane są diagnozy oparte na nieprzekonujących dowodach? Ponieważ wtedy łatwiej jest zaszufladkować młodego pacjenta i wystawić odpowiednią receptę bez zbędnego zagłębiania się w odkrycie prawdziwych przyczyn nieprawidłowych zachowań i angażowania całej rodziny w ich zmianę. Pigułka nie jest receptą na wszystko.
ADHD czy problemy z widzeniem i słyszeniem?
Może dziecko kręci się na swoim krześle, bo chce wyraźniej usłyszeć, co się do niego mówi, lub zobaczyć, co jest napisane na tablicy. Czasem mogą to być trudności w śledzeniu tekstu z bliskiej odległości, czyli niewydolność konwergencji (ang. convergence insufficiency). Dolegliwość ta często nie jest wykrywana podczas rutynowego badania okulistycznego. Ostrość widzenia małego pacjenta jest wówczas idealna i nie ma potrzeby noszenia okularów. Mimo tego dziecko ma zawężony kąt widzenia i trudności w czytaniu, szczególnie małych czcionek. Objawia się to również widzeniem „jak za mgłą” lub tylko częściowym widzeniem wyrazu. Niewydolność konwergencji ma poważny wpływ na wyniki w nauce, umiejętność czytania, zdolność skupienia uwagi, nadaktywność psychoruchową i poczucie własnej wartości.
ADHD a ciekawość świata
Szczególnie w okresie przedszkolnym dzieci odznaczają się dużą aktywnością ruchową oraz zmiennością emocjonalną. Bierze się to nie z patologii, ale ze zwykłej, naturalnej ciekawości otaczającego świata. Dziecko ze swoją wrodzoną spontanicznością odkrywa nowe, nieznane rzeczy co może być nadmiernie ekscytujące i stymulujące. W szkole podstawowej oczekuje się od dziecka odpowiedniego rozwoju intelektualnego i społeczno-emocjonalnego, dostatecznej koordynacji ruchowej oraz umiejętności koncentrowania się na przedmiocie zainteresowania. Dziecko ma wtedy do spełnienia poważne zadania: wzbogacenie swojej wiedzy o świecie i sobie samym, opanowanie umiejętności czytania i pisania, a także wypracowanie umiejętności współżycia z grupą rówieśniczą. A co się dzieje, jeśli dziecko po prostu nie jest gotowe na stuprocentową uwagę w środowisku wymagającym dostosowania się do nudnych reguł i spełnienia określonych norm? A może dziecko jest na tyle zdolne, że nudzą je tematy poruszane na lekcji, wobec tego nie słucha nauczyciela, zajmuje się innymi sprawami, pisze coś w zeszycie, zagaduje kolegę z ławki.
ADHD a lęk
Z lękiem często łączą się takie objawy, jak wybuchy gniewu, jąkanie się, moczenie nocne, problemy z jedzeniem, zaburzenia snu, obgryzanie paznokci, wymioty, brak koncentracji. Im dziecko jest starsze, tym częściej stany lękowe przeszkadzają mu w dobrym przystosowaniu się do życia szkolnego i współżycia z grupą. U niektórych dzieci lęk dotyczy przedmiotów lub sytuacji, u innych jest nie tyle obawą przed czymś, co raczej postawą wobec życia. Mała Ania stale się czegoś boi, unika, jest wycofana, nie wykazuje inicjatywy. To lęk powoduje, że w szkole boi się o cokolwiek zapytać. Jedynie w czasie lekcji pochyli się nad koleżanką, by ta wytłumaczyła jej zadanie. Ania mimo dobrego poziomu rozwoju umysłowego nie ma odpowiednich osiągnięć, ponieważ lęk nie pozwala jej na wykorzystanie możliwości intelektualnych.
Choroba psychiczna czy silna reakcja emocjonalna
Dziecko nie potrafi uciec ani od sytuacji konfliktowej w rodzinie, ani od trudności w szkole. Czasem traumatyczne lub trudne wydarzenia w domu rodzinnym (konflikt, rozwód rodziców, śmierć kogoś bliskiego) mogą być przyczyną pojawiających się trudności w życiu dziecka.
Reakcja dziecka żyjącego w ciągłym stresie będzie silniejsza niż dziecka spokojnego. Jeśli przypatrzyć się intensywnym reakcjom emocjonalnym, łatwo można zauważyć, że mają one tendencję do wywołania silnych reakcji zwrotnych ze strony dorosłych, co prowadzi do powstania nowych konfliktów. W ten sposób u dziecka rozwija się reakcja łańcuchowa, która musi być natychmiast przerwana, jeżeli ma się ono nauczyć reagować prawidłowo. Zamiast tego, często diagnozowana jest choroba afektywna dwubiegunowa, a co za tym idzie, leczenie lekami psychotropowymi.
Brak zaspokojenia naturalnych potrzeb psychicznych, poczucie zagrożenia, tłumienie uczuć, brak stabilnej i ciepłej atmosfery, to doświadczenia mogące u dzieci powodować zaburzenia emocjonalne. W momencie rozpoczęcia nauki szkolnej, zapoczątkowane w domu rodzinnym objawy nasilają się. Dochodzi do zwiększenia się uczucia lęku i niepokoju, ponieważ więcej jest sytuacji stresowych. Do nas, dorosłych należy pochylenie się nad dzieckiem, zrozumienia przyczyn i zapewnienie mu odpowiedniej pomocy. Jak najwcześniejsza trafna diagnoza, która bierze pod uwagę wszystkie czynniki i wydarzenia z życia dziecka, a także odpowiednia pomoc, mogą zapobiec smutnym scenariuszom w przyszłości.
Katarzyna Pilewicz, LCPC, CADC
psycholog i psychoterapeutka licencjowana w stanie Illinois. Ukończyła Adler University w Chicago w dziedzinie psychologii klinicznej. Obecnie prowadzi badania doktoranckie w Walden University na temat wpływu psychologii pozytywnej na poprawe stanu psychiki człowieka. Członek American Psychological Association i PSI CHI. W swojej praktyce opiera się na holistycznym poglądzie o wzajemnym wpływie umysłu, ciała, i środowiska. W swojej klinice w Deerfield zajmuje się leczeniem młodzieży i dorosłych z problemami psychologicznymi pomagając w powrocie do wyższej jakości życia.
Katarzyna Pilewicz
