Pierwszy nowoczesny traktat z grupą etniczną Metysów rząd federalny podpisał pod koniec listopada br., gdy zawarł porozumienie z Manitoba Metis Federation (MMF). Ceremonię zorganizowano w Winnipeg. Przewodniczący MMF David Chartrand podkreślał znaczenie dokumentu, oceniając go jako "podstawę przyszłości dla kolejnego pokolenia" oraz punkt zwrotny w historii Kanady, naprawiający "historyczne krzywdy wyrządzone Metysom Rzeki Czerwonej i pokazujący prawdziwy charakter kraju".
MMF jest określane w traktacie jako rząd Metysów Rzeki Czerwonej (Red River Metis) z własnym prawem do samostanowienia i własnymi prawami do określania metyskiego obywatelstwa, wyborów i "innych działań". Umowa nie dotyczy praw związanych z ziemią i pożytkami z ziemi. Traktat stanowi, że niezależnie od tego, kto rządzi w Ottawie, relacje między MMF a rządem federalnym będą kształtowane jako relacje między rządami.
Traktaty z rdzennymi mieszkańcami Kanady, a do takich, zgodnie z prawem, należą Indianie, Inuici i Metysi, są uznawane przez kanadyjską konstytucję. Formuła traktatu, w której rdzenni mieszkańcy zgadzają się na wspólne użytkowanie ziemi z nowymi przybyszami, a przybysze zobowiązują się np. do różnych płatności, jest dla rdzennych narodów czymś więcej niż tylko umową prawną. Jest rozumiana jako przymierze i dlatego traktowana często jako wręcz święte porozumienie – podkreśla The Canadian Encyclopedia.
O ile więc dla zachodniego prawnika liczy się to, co zawarto w języku umowy, o tyle dla rdzennych mieszkańców Kanady ważne jest także to, co zostało powiedziane podczas negocjacji i jakie symbole wykorzystano. W związku z tym interpretacja traktatów i ich intencji należy do doświadczonych, znających historię i tradycję ustną Starszych. Właśnie te odmienne źródła prawa uznaje kanadyjska konstytucja, chociaż specjaliści często podkreślają, że "osadnicy" (settlers) wolą rozumieć traktaty jako np. całkowite odstąpienie praw do ziemi.
Rozmowy o traktacie z MMF trwały od 2018 r., a ostateczny kształt umowy został zaakceptowany przez 4 tys. delegatów w czerwcu 2023 r.
Kanadyjscy Metysi są potomkami Indian i białych imigrantów. To grupa licząca przynajmniej 624,3 tys. osób, ponieważ tylu obywateli zadeklarowało taką tożsamość w spisie powszechnym w 2021 r. Prawie 44 tys. z nich było zarejestrowanymi członkami Manitoba Metis Federation – podaje kanadyjski urząd statystyczny. Samo MMF na swojej stronie internetowej wyjaśnia, że Metysem jest ten, kto się tak określa, wywodzi swoje pochodzenie z historycznej grupy Metysów, nie jest częścią innego rdzennego narodu i został zaakceptowany przez Naród Metysów.
Europejscy osadnicy zawierali traktaty z rdzennymi mieszkańcami Ameryki Północnej już w XVI w. Ustalenia traktatów opisane symbolami przedstawiały indiańskie wampumy, używane aż do XIX w. Nowoczesne traktaty zostały wymuszone postanowieniem Sądu Najwyższego Kanady z 1973 r., który uznał wówczas prawa rdzennych mieszkańców. Pierwszy taki traktat podpisano dwa lata później.
Strona rządu Kanady podaje, że takich porozumień jest obecnie 26. Potwierdzają one prawo własności ziemi, zobowiązują do ochrony tradycji, kultury i języka, a także m.in. gwarantują mniejszościom etnicznym dostęp do korzyści z surowców naturalnych. Uznają również ich prawa polityczne, w tym prawo do rządzenia się własnymi, tradycyjnymi przepisami i prawo do zarządzania programami dotyczącymi m.in. ochrony zdrowia.
Z Toronto Anna Lach (PAP)
