Reklama

Jak rozpoznać traumę u dziecka?

Katarzyna Pilewicz
03/14/2024 09:04 PM

Trauma doświadczona w dzieciństwie przynosi wiele zagrożeń dla zdrowia psychicznego w życiu dorosłym. Mózg dziecka jest tak wrażliwy, że traumatyczne przeżycia wywołują zmiany w jego budowie i funkcjonowaniu. To podnosi ryzyko poważnych problemów w przyszłości, w tym zaburzeń zachowania i uzależnień.

W czasie beztroskich lat dzieciństwa kształtuje się osobowość i wewnętrzne wierzenia o świecie jako miejscu bezpiecznym lub pełnym zagrożeń. Gdy warunki nie sprzyjają beztroskiemu dzieciństwu, zatrzymuje się prawidłowy rozwój emocjonalny dziecka, przez co dorosły, po przejściach w dzieciństwie, wchodzi w życie z pewną niedojrzałością. Dlatego tak ważne jest, by uświadomić sobie, że trauma z dzieciństwa, nawet ta zepchnięta głęboko do podświadomości, ma długotrwałe skutki na całe dorosłe życie.

Trauma dzieciństwa a stres pourazowy

Niekiedy nam, dorosłym wydaje się, że dziecko jest dostatecznie chronione przed traumatycznymi wydarzeniami, które dzieją się w jego życiu. Śmierć bliskiej osoby, przeprowadzka z kraju objętego wojną, rozwód, wypadek samochodowy, życie w niebezpiecznym środowisku, alkoholizm rodziców nie dotyczą dziecka, bo ono nie jest w stanie zrozumieć powagi sytuacji. Nic bardziej mylnego – około 15% dziewczynek i 6% chłopców rozwija symptomy stresu pourazowego. Dla innych, nieleczona trauma zaważy inaczej na resztę życia. U dzieci traumę można poznać po powtarzającym się odgrywaniu zdarzeń podczas zabawy, unikaniu miejsc, sytuacji i rzeczy, które przypominają o traumie, oraz powtarzającym się rozgrywaniu traumatycznych wydarzeń w myślach. Niekiedy dziecko zaczyna wierzyć, że to ono nie dostrzegło sygnałów ostrzegających przed tragedią i aby zapobiec przyszłym negatywnym wydarzeniom, staje się ono nadmiernie czujne, tak jakby za chwilę miało stać się coś strasznego.

Jak rozpoznać, że dziecko przeżywa traumę?

Dziecko nie powie, że przeżyło traumę. Jego zachowanie natomiast zmieni się nie do poznania. Rodzice i nauczyciele często mylą nieodpowiednie, agresywne zachowania u dzieci z ich złym wychowaniem. Skoro uraz psychiczny może na długi czas wyprowadzić z równowagi osobę dorosłą, to co może dziać się z dziećmi, które doświadczają powtarzającej się traumy i to za sprawą najbliższych? Wczesne rozpoznanie sygnałów i profesjonalna pomoc może zapobiec długotrwałym skutkom, które przenoszą się w dorosłość.

Oto sygnały przeżytej traumy u dzieci:
• regresja w zachowaniu, na przykład powrót do pieluszek lub ssanie kciuka
• problemy ze skupieniem się
• nerwowość, smutek
• brak czułości w kontaktach z innymi, zobojętnienie
• agresja i wybuchy złości
• problemy w szkole
• odmowa pójścia do szkoły
• trudności ze spaniem
• zmiany apetytu
• utrata zainteresowania czynnościami i zabawami, które kiedyś były źródłem radości
• utrata kontaktu z rzeczywistością, obojętność, brak reakcji
• martwienie się, rozwój nowych lęków
• bóle głowy i bóle brzucha

Następstwa traumy w dorosłym życiu

Psychika ludzi, którzy we wczesnych latach nie doświadczyli bezpieczeństwa albo szybko je utracili, obserwowali przemoc werbalną lub cielesną, doświadczyli niestabilności rodziców, ich nadopiekuńczości, lub wręcz przeciwnie – nieobecności fizycznej lub emocjonalnej, jest jak dom, w którym się wychowali – pozbawiony solidnych fundamentów. Przekonania wyniesione z rodzinnych domów dotyczące siebie, innych ludzi i świata wokół są odzwierciedleniem własnej bezwartościowości, nieufności, skłonności do wycofywania się bądź reagowania agresją.

Oto kilka podstawowych przekonań osób, które przeszły traumę:

• „Świat jest niebezpieczny, więc muszę sam sobie radzić, nie mogę polegać na innych, bo mogą mnie zranić. Nie otwieram się i nie pozwalam innym być zbyt blisko mnie”.

• „Świat jest niebezpieczny, a ja mam małą kontrolę nad sobą, bo jestem bezwartościowy. Muszę słuchać innych, by mnie nie opuścili, oni wiedzą lepiej, co jest dla mnie dobre, wytrzymam najgorsze traktowanie, by być kochanym”.

• „Świat jest niebezpieczny, więc muszę być czujny. Zawsze oczekuję najgorszego. Przyjaciel się spóźnia? Na pewno miał wypadek samochodowy. Chłopak nie dzwoni? Na pewno chce ze mną zerwać. Ludzie interpretują moje lęki jako złość i frustrację. Jestem ciągle na krawędzi”.

• „Świat jest niebezpieczny, więc muszę mieć nad nim kontrolę i walczyć. Nic nie może się stać bez mojej wiedzy, do mnie należy ostatnie słowo, jak żyją moi bliscy. Jeśli się komuś nie podoba, to walczę z nim, chce zmienić i podporządkować osobowość tych, których kocham”.

• „Zasługuję na to co najgorsze”.

Rozpoznaj traumę u swojego dziecka

Doświadczenie traumy to cierpienie i ból. Pojęcie traumy jest interpretowane bardzo indywidualnie. Dorosłemu może wydawać się, że dziecko nie rozumie, zapomni lub po prostu, że nie jest aż tak źle, ale to zachowanie dziecka mówi, że powinniśmy reagować. Dziecko samo w sobie nie jest wyposażone w odpowiednie zdolności, mechanizmy obronne i sposoby radzenia sobie z silnym stresem. Dlatego też działania natychmiastowe, interdyscyplinarne, włączając w to szkołę, rodziców i psychologów są istotne w procesie pomocy dziecku. Dla dziecka więź z opiekunami, rodzicami, dziadkami, nauczycielami, innymi bezpiecznymi dorosłymi osobami może pomóc przywrócić poczucie bezpieczeństwa, wyregulować emocje, zaufać i pozytywnie reagować na świat.

Dr Katarzyna Pilewicz, LCPC, CADC