„Królowa Kuby”

Ana Belén Montes wyglądała skromnie, gdy pozowała do zdjęcia wkrótce po zwolnieniu jej z więzienia. Kobieta znana również pod przydomkiem „Królowa Kuby” za kratkami spędziła ostatnie dwie dekady. Dziś mam 66 lat. Została aresztowana 21 września 2001 roku, a sąd uznał ją winną szpiegostwa na rzecz Kuby. Było to łatwe do przewidzenia, gdyż podsądna przyznała się do winy. Skazano ją na 25 lat pozbawienia wolności, mimo że mogła dostać karę śmierci...

Dla dobra sprawy

Z kubańskim wywiadem współpracowała przez 17 lat, przekazując swoim mocodawcom wiele cennych informacji, w tym nazwiska amerykańskich agentów działających na Kubie. W wyniku jej działalności rząd Fidela Castro wiedział praktycznie wszystko o poczynaniach CIA na karaibskiej wyspie. Montes rozpoczęła swoją karierę zawodową w 1985 roku, zatrudniając się w Agencji Wywiadu Obronnego (DIA). Jej pierwszą placówką była baza Air Force w Bolling w stanie Waszyngton, gdzie pracowała jako specjalistka ds. działań wywiadowczych. Jednak jej działalność szpiegowska rozpoczęła się znacznie wcześniej.

Została zwerbowana przez kubański wywiad, kiedy była studentką na Uniwersytecie Johnsa Hopkinsa w latach 80. Wśród rówieśników była znana ze swoich poglądów: popierała lewicowe ruchy latynoamerykańskie, między innymi w Nikaragui, a także krytykowała amerykańskie embargo nałożone na Kubę w latach 60. W 1992 roku stała się członkinią elitarnego programu DIA, w ramach którego została wysłana na Kubę, by analizować poczynania armii tego kraju. Szybko awansowała, a współpracownicy uważali ją za odpowiedzialną i godną zaufania. W 1997 roku została wyróżniona dyplomem za swoje osiągnięcia, wręczonym jej przez ówczesnego dyrektora CIA George’a Teneta. W agencjach jej wiedza przyniosła jej przydomek „Królowa Kuby”.

Montes komunikowała się z kubańskimi służbami wywiadowczymi posługując się zaszyfrowanymi wiadomościami i otrzymywała instrukcje za pośrednictwem transmisji krótkofalowych. Ponadto porozumiewała się za pomocą zakodowanych numerycznych wiadomości wysyłanych z telefonów publicznych. Miała doskonałą pamięć i rzadko cokolwiek notowała. Nie działała dla pieniędzy: nigdy nie była przez Kubańczyków wynagradzana i była przekonana o tym, iż pracuje „dla dobra sprawy”, czyli przeciw niesprawiedliwym jej zdaniem poczynaniom rządu Stanów Zjednoczonych. Nie zgadzała się z interwencjonistyczną polityką rządu federalnego w Ameryce Środkowej i na Kubie.

Urodziła się w Norymberdze, dokąd jej ojciec, Alberto Montes, został oddelegowany jako lekarz armii Stanów Zjednoczonych. Jej rodzina pochodziła z regionu Asturii w Hiszpanii, a jej dziadkowie wyemigrowali do Portoryko. Rodzina mieszkała później w Topeka w stanie Kansas, a następnie w Towson w stanie Maryland, gdzie w 1975 roku ukończyła Loch Raven High School. Brat i siostra Montes, Tito i Lucy, zostali pracownikami FBI. Tito był tzw. agentem specjalnym, a Lucy – wieloletnim analitykiem lingwistycznym i tłumaczką.

Podwójne życie

Dla Montes prowadzenie podwójnego życia szpiega oznaczało nie tylko okłamywanie amerykańskich agencji wywiadowczych, ale również najbliższych jej osób, w tym rodziny. Lucy i Tito dowiedzieli się, że Montes była szpiegiem kubańskiego rządu w dniu jej aresztowania. Jej krewni zareagowali gniewem, ale również ulgą. Między innymi Lucy poczuła ulgę, ponieważ mogła lepiej zrozumieć swoją siostrę i to, że ich związek, który kiedyś był dość bliski, pogorszył się z biegiem lat.

Zdemaskowanie Any było, jak twierdzą ludzie zaangażowani w śledztwo, niezwykle trudnym zadaniem. Już w roku 1999 podejrzewano, że w amerykańskich służbach wywiadowczych działała kubańska wtyczka, ale początkowo w ogóle nie brano pod uwagę możliwości, że mogła to być kobieta. Zadanie wytropienia szpiega powierzono Peterowi Lappowi. Wraz ze swoim partnerem Steve’em McCoyem był on częścią zespołu, który odegrał kluczową rolę w udowodnieniu, że Montes była kubańskim szpiegiem. Lapp twierdzi dziś, że Kubańczycy pracowali nad ukryciem płci Montes. – Byłoby znacznie łatwiej, gdybyśmy wiedzieli, że szukamy kobiety – wyjawił.

Jim Popkin, człowiek, który napisał książkę pt. Code Name Blue Wren, opisującą czyny Montes, twierdzi, że kobieta ta miała swoją codzienną pracę, w której po prostu siedziała cicho i zapamiętywała jak najwięcej z tajnych dokumentów. A potem jej nocne zadania polegały na wpisywaniu tych informacji na laptopie po powrocie do domu, szyfrowaniu i przekazywaniu danych Kubańczykom.

W 2000 roku funkcjonariusze wywiadu zaczęli podejrzewać, że Montes była szpiegiem, a Lapp i jego zespół skupili się na niej jako podejrzanej. Po wielu miesiącach śledztwa przełom nastąpił podczas pewnego weekendu w 2001 roku. Grupa Lappa przeszukała wówczas skrycie dom Montes i odkryła zbiór tajnych informacji na laptopie pod jej łóżkiem.

Znawcy rzeczy twierdzą, że Ana była jednym z najbardziej szkodliwych szpiegów w historii Ameryki. Przekazywane przez nią informacje mogły zagrozić życiu wielu amerykańskich agentów. Poza tym Montes ujawniła również istnienie satelity typu „stealth”, który używany był przez Stany Zjednoczone do szpiegowania Rosji, Chin i Iranu.

Montes po wyjściu z więzienia osiedliła się w Portoryko, gdzie będzie ściśle monitorowana przez następne pięć lat. Jednak swoich poglądów nie zmieniła. Choć twierdzi, że ma nadzieję na spokojne i prywatne życie, dodała: – Zachęcam tych, którzy chcą skoncentrować się na mnie, żeby zamiast tego skupili się na ważnych kwestiach, takich jak poważne problemy, z jakimi borykają się mieszkańcy Portoryko, oraz na amerykańskim embargu gospodarczym przeciw Kubie.

Ana przez pięć lat będzie miała bardzo ograniczony dostęp do Internetu, a ponadto objęta jest restrykcjami dotyczącymi jej podróżowania poza terytorium Stanów Zjednoczonych. W sumie jednak jest, po raz pierwszy od dwudziestu lat, człowiekiem wolnym.

Krzysztof M. Kucharski