PAP
Polska praca dot. zastosowania lodów w medycynie, badania nad lewatywami, którymi odurzali się starożytni Majowie oraz wyjaśnienie, w jaki sposób prawnikom udaje się tworzyć tak niezrozumiałe teksty - to niektóre badania wyróżnione Ig Noblami 2022. Przyznano je po raz 32. w nocy z czwartku na piątek polskiego czasu.
Nagrody Ig Nobla to humorystyczne odpowiedniki Nagród Nobla, przyznawane za osobliwe prace naukowe, które "najpierw śmieszą, a potem skłaniają do myślenia" i za odkrycia, które "nie mogą lub nie powinny być powtarzane".
10 nagród "zostało wręczonych" w nocy z czwartku na piątek czasu polskiego. Wydarzenie zorganizował magazyn „Annals of Improbable Research”. Już po raz trzeci z powodu pandemii uroczystość miała charakter wcześniej nagranej telekonferencji. Nagrody, w tym praktycznie bezwartościowy banknot o nominale 10 bilionów dolarów Zimbabwe, wręczali laureaci prawdziwej Nagrody Nobla, m.in Frances Arnold (Nobel z chemii w 2018 r.), Rich Roberts (Nobel z medycyny i fizjologii w 1993 r.) czy Donna Strickland (Nobel z fizyki w 2018 r.).
Ig Nobla w dziedzinie medycyny dostali w tym roku Marcin Jasiński, Martyna Maciejewska, Anna Brodziak, Michał Górka, Kamila Skwierawska, prof. Wiesław Jędrzejczak, Agnieszka Tomaszewska, Grzegorz Basak oraz Emilian Snarski z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Jak wykazali, pacjenci onkologiczni poddawani radio- i chemioterapii wykazywali mniej szkodliwych skutków ubocznych, jeśli podawano im lody. Chodzi o zapalenie błony śluzowej jamy ustnej (oral mucositis). Agresywne leczenie prowadzi do zniszczenia komórek nabłonkowych wyściełających przewód pokarmowy, a to wystawia uszkodzone tkanki na niebezpieczeństwo infekcji. W jamie ustnej, na dziąsłach i/lub języku powstają owrzodzenia, zwiększa się wydzielanie śliny i mogą występować trudności z połykaniem. W skrajnych przypadkach - zwłaszcza w połączeniu z nudnościami i wymiotami powszechnymi przy chemioterapii i radioterapii – jedzenie jest prawie niemożliwe.
Typowym środkiem zapobiegawczym jest krioterapia - zwykle ssanie wiórków lodowych. Ale pacjenci nie zawsze w pełni stosują się do krioterapii lodowej, ponieważ robi się nieprzyjemnie zimno. W szczególności pacjenci z nowotworami dziecięcymi mają tendencję do lepszej odpowiedzi, gdy lód zastępują lody. Nie było dotąd żadnych badań na ten temat - lukę wypełnili Polacy, opracowując dane dotyczące 74 osób w wieku średnio 58 lat, które przeszły przeszczep komórek macierzystych w ramach terapii przeciwnowotworowej. Tylko 28,85 proc. pacjentów, którzy poddali się krioterapii z lodami, rozwinęło zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, w porównaniu do 59 proc. tych, którzy nie otrzymali krioterapii. Jak z tego wynika, spożywanie lodów jest dobrym środkiem zapobiegawczym w rozwoju zapalenia błony śluzowej jamy ustnej u chorych na nowotwory.
Ig Nobla w dziedzinie historii sztuki zdobyli dr Nicholas Hellmuth z Foundation for Latin American Anthropological Research oraz emerytowany etnofarmakolog dr Peter de Smet, który w swojej pracy doktorskiej z lat 80. XX wieku jako pierwszy zwrócił uwagę na rekreacyjną i rytualną rolą lewatywy. Lecznicze lewatywy stosowali już starożytni Egipcjanie. Zwykle sięgano po tę metodę w razie zaparcia. Jednak - sądząc po licznych wyobrażeniach osób wykonujących lewatywę na znalezionych w Meksyku i Gwatemali naczyniach Majów (VI i IX wiek), odurzająca lewatywa z alkoholu lub narkotycznych ziół mogła być sposobem na wniesienie w codzienność elementu baśniowości. Na prekolumbijskich garnkach uwieczniono ceremonie, podczas których przebrani za jaguary, jelenie lub małpy ludzie robią lewatywę sobie nawzajem lub sami sobie. Zdaniem Hellmutha podawanie alkoholu i narkotyków doodbytniczo było łatwiejsze niż doustnie i miało postać publicznego rytuału.
„Pomysł ten jest całkowicie sprzeczny z tradycyjnym poglądem, jakoby starożytni Majowie byli ludem kontemplacyjnym, który nie oddawał się rytualnej ekstazie” – czytamy w artykule z 1986 roku, który dr de Smet napisał z dr. Hellmuthem. Wówczas autorzy sugerowali, że jako halucynogen mogła być stosowana lilia wodna. Po aktualizacji badań z 2020 r., dr de Smet twierdzi, że najprawdopodobniej były to halucynogeny wytworzone z nasion powoju Ipomoea corymbosa lub z bielunia, trującej rośliny o białych kwiatach zwanej również „anielskimi trąbkami”. Dr Hellmuth zauważa jednak, że lilia wodna jest kwiatem najczęściej przedstawianym w klasycznej sztuce Majów.
Na fizycznego Ig Nobla zasłużył Frank Fish, profesor biologii na West Chester University w Pensylwanii. W roku 1994 zmierzył zużycie tlenu przez pisklęta kaczki krzyżówki, a w roku 2021 wykorzystał model komputerowy i stwierdził, że podążając za matką kaczuszki „surfują“ i wkładają w pływanie mniej wysiłku, niż gdyby wypłynęły poza formację (w podobny sposób postępują kolarze trzymający się peletonu czy rowerzyści jadący w „aerodynamicznym cieniu" pojazdów). W przypadku kaczuszek najlepiej sprawdza się pływanie w formacji rombu lub w prostej linii, przy czym ostatnie kaczątko najmniej się wysila. Ig Nobel wprawił profesora Fisha w zachwyt „To jest coś, o czym zawsze marzyłem” - wyznał naukowiec, którego motto brzmi: „Nie zajmujesz się nauką, jeśli się nie bawisz”.
Poważniej podchodzą do życia prawnicy. Ig Nobel w dziedzinie literatury trafił do zespołu, który wyjaśnił, dlaczego tak trudno zrozumieć teksty prawne. Otóż prawnicy - zdaniem naukowców - robią to specjalnie.
Aby uzyskać dane ilościowe, naukowcy przeanalizowali i porównali treść umów prawnych i innych dokumentów - od artykułów naukowych po artykuły prasowe - a następnie przyjrzeli się, jak dobrze ludzie je rozumieją. Jak się okazało, że problemem nie była złożoność koncepcji, ale raczej „zaskakująco wysoki” odsetek trudnych do przetworzenia wyrażeń.
„Dokumenty prawne zawierały ponad dwa razy więcej klauzul osadzonych w zdaniach niż jakikolwiek inny tekst kontrolny, który analizowaliśmy” – powiedział członek zespołu Eric Martínez, doktorant z Department of Brain & Cognitive Sciences Massachusetts Institute of Technology.
Rozumienie tekstów prawnych utrudnia również żargon, który można by łatwo zastąpić codziennymi wyrażeniami (ale czy taki tekst wydawałby się klientom godny wysokiego honorarium?). Chodzi o łacińskie zwroty, takie jak „ab initio” oznaczające „od początku” i „ex post facto” zamiast „po”, „najemca i wynajmujący” zamiast „najemca i właściciel” oraz „dalej” zamiast „ zanim".
„Słowa w dokumentach prawnych były ponad dwa razy bardziej niejasne niż słowa w artykułach Wall Street Journal i 25 proc. bardziej niejasne niż słowa w artykułach w czasopismach akademickich” – powiedział Martínez.
Na razie nieopublikowane badania z udziałem prawników wykazały, że owi eksperci wprawdzie lepiej rozumieli dokumenty prawne niż osoby niebędące prawnikami, wciąż jednak uważali, że język prawniczy jest trudniejszy do zrozumienia niż inne style pisania. Autorzy wykazali również, że język prawniczy nie zmienił się zbytnio na przestrzeni lat, a w niektórych przypadkach uległ pogorszeniu.
Znacznie bardziej romantyczne wydają się badania za które przyznano Ig Nobla w dziedzinie kardiologii. Chodzi o monitorowanie parametrów fizjologicznych podczas randki w ciemno.
„Uczestnicy nosili okulary śledzące oczy z wbudowanymi kamerami i urządzeniami do pomiaru sygnałów fizjologicznych, w tym tętna i przewodnictwa skóry” - czytamy w artykule autorstwa Eliski Prochazkovej z Instytutu Psychologii Uniwersytetu Leiden w Holandii i jej współpracowników. „Odkryliśmy, że jawne sygnały, takie jak uśmiech, śmiech, spojrzenie lub naśladowanie tych sygnałów, nie były znacząco związane z atrakcyjnością” - wskazali naukowcy. Na to, że ktoś się podoba wskazywała natomiast zsynchronizowane tętno i zmiany przewodnictwa elektrycznego skóry, które wskazują na odczuwanie emocji - trudno na nie wpływać i nie zdajemy sobie z nich sprawy.
Romanse często bywają przedmiotem plotek, a plotki to wdzięczny materiał do badań naukowych, w tym roku nagrodzonych pokojową nagrodą Ig Nobla. Naukowcy z University of Exeter opracowali model matematyczny który określa, kiedy plotkarze kłamią, a kiedy mówią prawdę. Otóż kłamstwa mają pomagać sojusznikom, a szkodzić konkurentom - w każdym przypadku jest to korzystne dla plotkarza. Problemy pojawiają się przy plotkowaniu o przyjaciołach w gronie przyjaciół - na kim plotkarzowi zależy najbardziej?
Częste zderzenia łosi z pojazdami na szwedzkich autostradach powodują obrażenia i śmierć zarówno ludzi, jak i zwierząt. Jednak producenci samochodów rzadko uwzględniają wypadki zwierząt w swoich testach bezpieczeństwa. Magnus Gers z Królewskiego Instytutu Technologicznego KTH w Sztokholmie w ramach swojej pracy magisterskiej wykonał pierwszego w dziejach łosia - manekina do testów zderzeniowych. W ten sposób stał się laureatem Ig Nobla w dziedzinie inżynierii bezpieczeństwa.
Skoro mowa o zwierzętach, biologicznego Ig Nobla dostali Solimary Garcia-Hernandez i Glauco Machado z Uniwersytetu w Sao Paulo w Brazylii - za badanie, czy zaparcia rujnują życie seksualne skorpiona. Aby uciec przed drapieżnikiem, skorpiony mogą oderwać część ciała — to zjawisko zwane autotomią. Jednak kiedy tracą ogon, tracą również końcową część przewodu pokarmowego, co prowadzi do zaparć i ostatecznie do śmierci - napisali autorzy w czasopiśmie „Integrated Zoology”. „Długoterminowy spadek sprawności lokomotorycznej samców poddanych autotomii może utrudniać wyszukiwanie partnerów“ - dodali.
Przodujący w dziedzinie inżynierii Japończycy: Gen Matsuzaki, Kazuo Ohuchi, Masaru Uehara, Yoshiyuki Ueno i Goro Imura nie dali sobie wydrzeć inżynieryjnego Ig Nobla, zwłaszcza że dotyczył najlepszego układu palców na pokrętłach (praca z roku 1999).
Ciekawy wkład w dziedzinę ekonomii wnieśli Włosi - Alessandro Pluchino, Alessio Emanuele Biondo i Andrea Rapisarda matematycznie dowiedli, dlaczego sukces częściej odnoszą nie osoby najbardziej utalentowane, ale mające najwięcej szczęścia. To już drugi Ig Nobel, jakiego otrzymali Pluchino i Rapisarda - w roku 2010 wraz z Cesare Garofalo mieli szczęście otrzymać Ig Nobla w dziedzinie zarządzania, dowodząc, że awansowanie przypadkowych osób zwiększa efektywność działania organizacji.
W najbliższych tygodniach na stronie https://www.improbable.com/ prezentowane będą wykłady laureatów. (PAP)
Autor: Paweł Wernicki
