Czy likwidacja kaucji gotówkowych w Illinois od stycznia oznacza automatyczne opróżnianie więzień?

W mediach społecznościowych, lecz także w rozsyłanych do wyborców w ostatnim czasie ulotkach – wyglądających jak gazety – krążą wpisy dotyczące zmian w prawodawstwie, które mają wejść w życie w 2023 roku. Mowa o realizowanej już w Illinois reformie sądownictwa karnego, zgodnie z którą od nowego roku wyeliminowany będzie obowiązek wpłacenia kaucji w celu zwolnienia z aresztu. Nie wszystkie zamieszczone w tych materiałach twierdzenia są zgodne z prawdą.

1 stycznia 2023 r. w Illinois w życie wchodzi Ustawa o Sprawiedliwości Przedprocesowej (Pretrial Fairness Act), która całkowicie wyeliminuje konieczność wpłacenia kaucji przez osoby aresztowane i oczekujące na proces sądowy w Illinois.

Zmiany są częścią SAFE-T Act (Safety, Accountability, Fairness and Equity-Today) – ustawy podpisanej przez gubernatora J. B. Pritzkera w 2021 roku.

To odpowiedź na długo toczącą się dyskusję dotyczącą niesprawiedliwości w obecnym systemie kaucji. Według federalnej Komisji Praw Obywatelskich (U.S. Commission on Civil Rights), system kaucji gotówkowych jest nieproporcjonalnie niekorzystny dla społeczności mniejszościowych, zwłaszcza Afroamerykanów i Latynosów.

W obecnym systemie w wielu przypadkach to status finansowy oskarżonej osoby, a nie ryzyko wobec społeczeństwa decyduje o tym, czy będzie ona oczekiwać na proces na wolności, czy też w powiatowym więzieniu. Zdaniem zwolenników obalenia systemu kaucji, wymiar sprawiedliwości zezwala na długie przetrzymywanie w areszcie osób tylko dlatego, że nie stać ich na wpłacenie wyznaczonej przez sędziego kwoty gotówki.

W świetle konstytucji wobec każdego aresztowanego obowiązuje zasada domniemania niewinności do czasu uznania go za winnego podczas procesu sądowego.

Rzecznicy reformy twierdzą, że nowe prawodawstwo nie oznacza, że wszyscy aresztowani i oskarżeni o przestępstwo będą automatycznie wypuszczani na wolność. Decyzja o zatrzymaniu aresztowanego do czasu procesu nadal będzie leżeć w gestii sędziów. Nowe prawo eliminuje jedynie kaucje gotówkowe jako standard w postępowaniu z oskarżonymi. Nowym standardem będzie to, że sędziowie decydują na wniosek prokuratury, czy aresztowana osoba, której postawiono zarzuty, stanowi ryzyko dla innych, dla społeczeństwa lub czy istnieje wobec niej ryzyko ucieczki. Wówczas będą mogli podjąć decyzję o zatrzymaniu jej lub też zwolnieniu za jej własnym poręczeniem. Nie będzie opcji wpłacenia kaucji w celu zwolnienia.

Według zapisów ustawy, „zatrzymanie stosuje się tylko w przypadku stwierdzenia, że oskarżony stwarza konkretne, realne i aktualne zagrożenie dla drugiej osoby lub istnieje wobec niego wysokie prawdopodobieństwo umyślnej ucieczki”. W celu oszacowania tego ryzyka przeprowadzone będzie przesłuchanie, podczas którego pod uwagę będą brane rodzaj i okoliczności zarzutów, dowody przeciw oskarżonemu i jego historia.

Na prokuraturze spoczywać będzie ciężar przedstawienia jasnych i przekonujących dowodów, że oskarżony popełnił przestępstwo, jak i że w przypadku zwolnienia stanowiłby realne i obecne zagrożenie, które kwalifikuje go do zatrzymania przedprocesowego.

Posty w mediach społecznościowych błędnie wyliczają przestępstwa, po popełnieniu których oskarżona osoba zostanie automatycznie zwolniona bez kaucji do czasu rozprawy („non-detainable”). Na liście w poście rozpowszechnianym przez konserwatywny portal WFCN News z południowego Illinois są zarzuty poważnego pobicia, jazdy w stanie nietrzeźwym, podpalenia, morderstwa drugiego stopnia czy porwania. Lista powielana jest w mediach społecznościowych i wywołuje lawinę komentarzy. Niektórzy porównują nowe prawo do filmu The Purge z 2013 r. (polski tytuł „Noc Oczyszczenia”), w którym na 12 godzin rząd legalizuje wszystkie przestępstwa.

Eksperci prawni zwracają uwagę, że choć nowa ustawa zawiera listę przestępstw, to nie ma w niej w ogóle określenia „non-detainable”. Sędziowie nadal będą mieli podstawy, by decydować o zatrzymaniu oskarżonego do czasu procesu, jeżeli będą istnieć ku temu silne powody.

Niektóre przestępstwa, w tym te z użyciem siły, stalking i przemoc domowa, gwarantują cofnięcie przywileju zwolnienia przedprocesowego.

Zdaniem autorów ustawy, rozpowszechnianie fałszywych informacji na temat rzekomego masowego wypuszczenia z więzień osób oskarżonych o przestępstwa to taktyka zastraszania. Podkreślają, że dotychczasowe orzeczenia sądowe nie zostaną unieważnione, a sądy zachowają istniejące dotychczas prawo do ewaluacji orzeczeń w związku ze zmianą przepisów.

W pracach legislatury nad eliminacją kaucji gotówkowej uczestniczyła 34-osobowa komisja złożona z przedstawicieli stróżów prawa, prawników, prokuratorów, sędziów i szeryfów. Celem reformy jest przeniesienie na prokuraturę ciężaru uzasadnienia, dlaczego oskarżony powinien zostać zatrzymany przed procesem. Zatrzymani zaś, zdaniem autorów ustawy, powinni być tylko ci, którzy stanowią niebezpieczeństwo dla innych lub ryzyko ucieczki, a nie ci, których nie stać na wpłacenie kaucji.

Według Center for American Progress, trzy na pięć osób przebywających w amerykańskich więzieniach nie zostało skazanych za przestępstwo. Można się spodziewać, że po wprowadzeniu nowych przepisów w Illinois liczba więźniów drastycznie się zmniejszy.

Inne stany również wprowadziły zmiany w systemie więziennictwa. Nowy Jork i New Jersey nie wyeliminowały, ale znacznie ograniczyły stosowanie kaucji pieniężnych wobec oskarżonych oczekujących na proces. Badania pokazują, że tylko około 3 proc. osób zwolnionych i oczekujących na swój proces sądowy dopuszcza się popełnienia ponownego przestępstwa z użyciem przemocy. Gubernator Pritzker wskazał również, że zmiany są popierane przez rzeczników praw ofiar.

Dyskusja o nierównościach wśród oskarżonych, które stwarza system kaucji gotówkowych toczyła się od dawna.

„Ocena stanowczo zbyt wielu osób opierała się nie na ryzyku, ale na kwocie, na którą mogli sobie pozwolić, więc wyeliminowanie kaucji gotówkowej sprawia, że chodzić będzie o ryzyko, a nie o ubóstwo” – mówiła o likwidacji kaucji prokurator stanowa powiatu Cook Kim Foxx.

Rozsyłane do domów na przedmieściach „gazety” o nazwach „Chicago City Wire”, „DuPage Policy Journal” i „Will County Gazette” to w rzeczywistości wyborcze materiały propagandowe nie mające nic wspólnego z dziennikarstwem.

Pełny tekst ustawy SAFE-T Act zawierający m.in. zapisy o eliminacji kaucji gotówkowych w Illinois można znaleźć w internecie: https://www.ilga.gov/legislation/publicacts/101/PDF/101-0652.pdf