Kalejdoskop
Szczury zwykle nie kojarzą się ludziom z niczym pozytywnym. Nadmierne zaszczurzenia miast prowadzi do akcji deratyzacyjnych, a gryzonie te są powszechnie łączone ze szkodami oraz roznoszeniem chorób. Jednak prawda o tych stworzeniach jest nieco inna. Zresztą istnieją zakątki świata, w których status szczura jest znacznie wyższy niż w Europie i USA...
Tresowane gryzonie
Taka sytuacja ma miejsce w Indiach, gdzie większość społeczeństwa wierzy w reinkarnację. Świątynia Karni Mata, mieszcząca się w północno-zachodniej części kraju, jest schronieniem dla ponad 15 tysięcy gryzoni. Wyznawcy pokładają nadzieję, że po śmierci ich dusza przybierze postać szczura. Szczury czci się także w Chinach. Wizerunek szczura występuje w chińskim zodiaku, a ludzie, którzy urodzili się w roku szczura, uchodzą za kreatywnych, uczciwych oraz inteligentnych.
Ma to pewne uzasadnienie. Szczury są zwierzętami inteligentnymi i niezwykle wytrzymałymi. Potrafią przetrwać w niemal każdych warunkach naturalnych. Dzięki niewielkim rozmiarom mogą wślizgnąć się do dowolnego pomieszczenia przez najmniejszą szczelinę. Są także doskonałymi wspinaczami i często dostają się do wnętrza domu przez dach. Potrafią skakać nawet do 120 centymetrów w górę, a jeśli zajdzie taka potrzeba, są w stanie zeskoczyć kilka metrów w dół, nie ponosząc żadnych obrażeń. Po prostu rozluźniają swoje ciało i opadają bezwładnie jak kot na cztery łapy. Szczury są także świetnymi pływakami. Mogą unosić się na wodzie nawet trzy dni, dzięki czemu świetnie sobie radzą w rurach kanalizacyjnych.
Mimo iż szczury kojarzą się zwykle z chorobami, w rzeczywistości są czystymi zwierzętami. Spędzają kilka godzin dziennie na pielęgnowaniu swego ciała oraz pozostałych członków stada. Są także odporne na wiele chorób i pasożytów. Przez wieki mylnie posądzano je o rozprzestrzenianie chorób, które doprowadzały do różnych epidemii. Jednak zwykle winowajcami były pchły, które przenosiły się za pośrednictwem szczurów z miejsca na miejsce. Nie da się natomiast zaprzeczyć, że szczury wyrządzają różne szkody – gryzą dosłownie wszystko, gdyż ich zęby rosną ok. 10 centymetrów na rok i wymagają nieustannego ścierania. Dlatego gryzonie te chętnie konsumują kable, rury metalowe i wszelkie inne twarde przedmioty.
Doktor Donna Kean z Glasgow University od pewnego czasu pracuje w Tanzanii przy projekcie o nazwie „Hero Rats”. Jest to dość niezwykły eksperyment, w ramach którego grupa szczurów poddawana jest tresurze mającej na celu nauczenie ich sztuki odnajdywania pod gruzami zawalonych domów uwięzionych pod nimi ludzi. Szczury te mają zostać użyte do odnajdowania ofiar trzęsień ziemi, górników uwięzionych pod powierzchnią, itd.
Każdy z tresowanych szczurów wyposażony został w mikroskopijny plecak, zawierający aparaturę nawigacyjną, kamerę oraz mikrofon. Uszycie mikro-plecaków dla gryzoni powierzono wysoko wykwalifikowanej szwaczce, która wywiązała się z tego zadania bardzo dobrze. Ponieważ szczury potrafią przeciskać się nawet przez bardzo wąskie szczeliny, teoretycznie mogą dotrzeć do ludzi wszędzie tam, gdzie pojawienie się ekip ratunkowych jest trudne i może zabrać sporo czasu.
Kiedy odpowiednio wytrenowany szczur znajdzie się w pobliżu poszukiwanej ofiary jakiegoś katastrofalnego wydarzenia, ma przy tym człowieku pozostać, tak by można było z nim porozmawiać i go zobaczyć. Jednocześnie ratownicy będą mogli bardzo dokładnie ustalić, gdzie dana osoba się znajduje.
Zdolne i przyjazne
Wszystko to na razie znajduje się w fazie wczesnych eksperymentów. Szczury wysyłane są w głąb sztucznie stworzonych gruzowisk i są tresowane w ten sposób, że mają reagować na odpowiedni dźwięk, wzywający je do powrotu „do bazy”. Szczurza ekipa ratunkowa składa się z siedmiu gryzoni, które jeszcze w tym roku mają zostać wysłane do Turcji, gdzie organizacja GAE ma je zastosować w czasie prawdziwych akcji ratunkowych. Jak wiadomo, Turcja to kraj, w którym często dochodzi do trzęsień ziemi, a zatem prędzej czy później szczury zostaną poddane realnej próbie.
Kean, która początkowo studiowała ekologię i uzyskała doktorat w tej dziedzinie, przyznaje, że przed kilkoma laty zafascynowała się gatunkiem Rattus rattus, a szczególnie inteligencją i wytrwałością tych zwierząt: – Są to stwory o niezwykłych zdolnościach mobilnych, potrafiące bez trudu pokonywać różne przeszkody i reagować na zmieniające się warunki. Jej zdaniem tresowane przez nią gryzonie w przyszłości mogą zostać wykorzystane do innych zadań, np. wykrywania min oraz bakterii brucelozy, które wywołują choroby zwierząt gospodarskich oraz ludzi.
Szkocka badaczka podkreśla, że w czasie eksperymentów z tresurą szczurów przekonała się, iż są to zwierzęta bardzo przyjazne, które nie zdradzają żadnej agresji, chyba że czują się w jakiś sposób zagrożone. Są też jej zdaniem istotami stadnymi, które nie cierpią samotności, gdyż wtedy popadają szybko w depresję. Potwierdzają to inni naukowcy, którzy twierdzą, że szczury komunikują się ze sobą za pomocą ogonów, a radość okazują specyficznym śmiechem, którym jest wysoki, świergoczący dźwięk. Są też dobrymi opiekunami – chętnie zajmują się chorymi towarzyszami, a gdy członek ich grupy zdycha, okazują smutek.
W akcjach ratunkowych dotyczących trzęsień ziemi zwykle wykorzystywane są odpowiednio wytresowane psy, które są często bardzo skuteczne. Nie są jednak w stanie docierać do miejsc niedostępnych i kompletnie zablokowanych gruzami. Gdyby zatem projekt „Hero Rats” zaowocował stworzeniem realnej możliwości zatrudnienia szczurów do szukania ofiar kataklizmów, mogłoby to stanowić istotny przełom. Zwykle bowiem najtrudniejszym zadaniem dla ratowników jest ustalenie, czy pod gruzami znajdują się żywe osoby czekające na pomoc.
Krzysztof M. Kucharski
