Polska mało znana
Za pierwszą latarnię świata uważa się jeden z 7 cudów starożytnych – latarnię morską na wyspie Faros, zbudowaną w roku 279 p.n.e. na zlecenie Ptolemeusza II według projektu Sostratosa z Knidos. Latarnia ta miała kształt graniastosłupa o wysokości 120-135 metrów. Światło zapalone na jej szczycie było wzmacniane lustrami i było je widać z odległości 30 km. Dziś na fundamentach latarni stoi wybudowany w XV wieku fort sułtana Qaitbajawa, w którym umieszczono Muzeum Morskie.
Zdecydowana większość latarni morskich na polskim wybrzeżu to zabytki. Wiele z nich nadal jednak służy ludziom morza, aby bezpiecznie wracali do domu. Pierwszą z nich (jadąc z zachodu Polski na wschód) jest latarnia morska w Świnoujściu, wzniesiona w roku 1805, o wysokości wieży 68 m i zasięgu ponad 46 km.
Latarnia morska w Świnoujściu wzniesiona została na głowicy falochronu z desek i luster. W roku 1828, na miejscu poprzedniej, wybudowano nową stalową latarnię, a w roku 1854 rozpoczęto budowę kolejnej latarni morskiej, którą umiejscowiono u nasady falochronu wschodniego.
Latarnia ta jest obecnie najwyższą latarnią morską na Bałtyku. Na jej szczyt prowadzi około 300 krętych schodów, z którego rozpościera się wspaniały widok na Międzyzdroje i niemiecki Ahlbeck.
Od sierpnia 2001 roku, dzięki staraniom Stowarzyszenia Miłośników Latarń Morskich, w północnej jej części mieszczą się sale ekspozycji morskiej. Zobaczyć w nich można m.in.: lampy nawigacyjne, elementy wyposażenia statków, stroje nurków, urządzenia oznakowania nawigacyjnego i ratownictwa morskiego.
Starsza od niej jest latarnia w Darłowie. Pierwsza wzmianka o latarni pochodzi z roku 1715, kiedy to zarządzono ustawienie świateł po obu stronach ujścia Wieprzy. Dziś ma ona 22 m wysokości i prawie 28 km zasięgu światła.
W roku 1885 wzniesiona została, u nasady falochronu wschodniego, nieduża stacja pilotów, którzy mieli obserwować redę i obsługiwać latarnię wskazującą swoim światłem drogę do portu. Lampa wraz z soczewką IV klasy umieszczona była w oknie na wysokości 12,2 m. Świeciła ona światłem czerwonym stałym. W roku 1904 zmieniono charakterystykę świateł na białe i przerywane. I wreszcie, w końcu lat trzydziestych XIX wieku, podwyższono wieżę o jeszcze jedną kondygnację, nad którą zbudowano stalową kopułę i otoczoną galeryjką. W optyce zamontowany został zmieniacz na dwie żarówki, każda po 1000 W. Budynek latarni dotrwał w takim stanie do czasów dzisiejszych.
Generalną modernizację latarni przeprowadzono w roku 1966. Dotyczyła ona zasilania źródła światła, zapewniając nieprzerwane świecenie latarni, nawet przy braku energii elektrycznej, na okres jednego tygodnia. Obecnie źródłem światła jest żarówka halogenowa o mocy 100 W umieszczona w automatycznym zmieniaczu.
Latarnia morska w Darłowie, dzięki swojemu usytuowaniu, narażona jest na wyjątkowo niesprzyjające warunki atmosferyczne. W czasie sztormów, pomimo silnych umocnień falochronu, woda zalewa nieraz cały budynek. Obecnie latarnia jest udostępniona zwiedzającym.
Kolejna pod względem wieku to latarnia zbudowana w miejscowości Kikut w drugiej połowie XIX wieku. Jej wysokość wynosi dziś 15 m, a zasięg światła blisko 30 km. Latarnia morska w Kikucie wybudowana została jako wieża orientacyjno-widokowa, którą w roku 1957 przebudowano zgodnie z projektem Biura Projektów Budownictwa Morskiego w Gdańsku. W latarni zamontowane zostały, sprowadzone ze Szwecji, urządzenia optyczne. W kabinie optycznej zamontowano wówczas elektryczno-gazową żarówkę o mocy 1000 W. Następnie, w latach osiemdziesiątych, zastąpiono ją dwoma żarówkami elektrycznymi ze zmieniaczem. W roku 1997 Urząd Morski w Szczecinie, aktualny właściciel latarni, przeprowadził remont polegający na oczyszczeniu, uzupełnieniu ubytków i pokryciu murów z zewnątrz środkiem hydrofobowym, zabezpieczającym przed przedostawaniem się wody do wrzętrza wieży.
Kolejna latarnia morska wzniesiona została w Niechorzu w latach 1863-1866 o wysokości 45 m i zasięgu światła 37 km. Decyzję o jej budowie wydało Niemieckie Ministerstwo Żeglugi na wysokim 22-metrowym klifowym wybrzeżu. Latarnię wyposażono w aparat Fresnela I klasy. Początkowo źródłem światła była lampa olejowa, w której palił się nasączony olejem knot.
Zgodnie też z ówczesną instrukcją światło zapalano pół godziny przed zachodem słońca, a gaszono o wschodzie. Czas zapalania tłumaczono tym, że w pochmurne dni ciemność następuje o wiele wcześniej, niż wynika to z astronomicznego zachodu słońca.
W roku 1945, w czasie działań wojennych, pocisk artyleryjski zniszczył latarnię, która została następnie zaminowana przez Niemców. W jej piwnicach latarnicy znaleźli 8 min, które na szczęście nie zdążyły wybuchnąć. Trzy lata później latarnia morska w Niechorzu została całkowicie odbudowana według dawnej dokumentacji. Zastosowano w niej elektryczne źródło światła i szwedzką optykę. W roku 1999 latarnia została wyremontowana przy finansowym wsparciu firmy POLKOMTEL S.A. i Stowarzyszenie Miłośników Latarni Morskich.
Z wieży latarni, na którą prowadzi 200 schodów, rozciąga się widok na morze i okolice. Cały kompleks wraz z ogrodem i budynkami przyległymi został uznany zabytkiem kultury narodowej i wpisany do rejestru zabytków województwa szczecińskiego.
W roku 1866 wzniesiono 26-metrową latarnię morską w Kołobrzegu – o zasięgu światła blisko 30 km. Mieściła się ona w nowo wybudowanej wieży budynku zarządu portu i zbudowana została na wzór świecącej latarni w Travemunde. Światło zapalano w niej jednak tylko wówczas, kiedy jakiś statek chciał wpłynąć do portu.
Lampa wciągana była na maszt przymocowany do północno-zachodniej ściany stacji pilotów, ze specjalnie w tym celu dobudowanego podestu. Stacja pilotów znajdowała się u nasady falochronu wschodniego, a latarnię obsługiwał tylko jeden latarnik. Światło znajdowało się 7,8 m nad poziomem morza i zużywało 77,6 kg oleju rzepakowego rocznie.
Latarnia została wysadzona w powietrze przez wycofujących się niemieckich saperów w roku 1945. Na kołobrzeskiej plaży odbyła się defilada i historyczne zaślubiny polskiego żołnierza z morzem. Latarnię odbudowano zaraz po zakończeniu działań wojennych. Jej remont i przebudowa miała miejsce w latach 1979-1981. Wymieniono też drewniane schody wewnątrz wieży na nowe, stalowe, dzięki czemu zwiększono bezpieczeństwo zwiedzających.
Dziesięć lat później, w roku 1876, zbudowano blisko 50-metrową latarnię w Gąskach — zasięgu światła ponad 43 km. Materiały do jej budowy transportowano morzem. Budowę ukończono w roku 1877. Na szczycie wieży zamontowano pierwotnie aparat Fresnela, w którym paliło się białe, stałe światło naftowe.
Pięćdziesiąt lat później, w roku 1927 zmieniono charakterystykę światła na sygnał przerywany w odstępach 12 sekundowych. Latarnia nie uległa zniszczeniu w czasie II wojny światowej i początkowo była obsługiwana przez Rosjan. W roku 1951 przekazano ją Polakom. Kilka lat później latarnia przeszła konserwację.
Latarnia morska w Jarosławcu zbudowana została w 1830 r. o wysokości 33,3 m i zasięgu światła 42 km. Wzniesiono ją na 30-metrowym wzgórzu, oddalonym od morskiego brzegu około 400m. Budynek stawiał mistrz murarski ze Sławna – Widekowski, konstrukcje stalowe lampy wykonał mistrz kowalski Karol Winneg z Koszalina, a lustrzane szyby do oszklenia kopuły sprowadzono z manufaktury Schicker & Splittgerber.
Urządzenie optyczne składało się z piętnastu lamp zasilanych olejem rzepakowym, z parabolicznymi lustrami i mechanizmem obrotowym. Okazało się jednak, że latarnia w takim kształcie jest za niska i niewidoczna od strony morza, gdyż zasłaniał ją las otaczający wieś, na którego wycięcie nie chcieli się zgodzić mieszkańcy wsi. W roku 1835 podjęto więc decyzję o budowie nowej latarni, która będzie spełniała wszystkie swoje zadania.
Na okrągłej wieży, wybudowanej z czerwonej cegły, z czterema kondygnacjami zainstalowano optykę z poprzedniej latarni. W takiej formie latarnia przetrwała do dzisiaj. Zmianie ulegało jedynie zasilanie lampy, najpierw acetylenowe, a od roku 1908 elektryczne. Wtedy też zainstalowano syrenę przeciwmgielną.
W czasie drugiej wojny światowej latarnia została poważnie zniszczona. Dopiero rok po jej zakończeniu zaczęła wskazywać swoim światłem właściwy kurs statkom, pływającym po Bałtyku.
W lutym 1975 roku unowocześniono optykę latarni wstawiając pracującą do dziś nowoczesną obrotową aparaturę składającą się z czterech paneli z reflektorowymi żarówkami.
Kilkadziesiąt lat później, w roku 1996, Urząd Morski w Gdyni przeprowadził remont murów latami, uzupełniając braki cegieł i ścian oraz pokrywając mury specjalną powłoką zabezpieczającą je przed szkodliwym działaniem czynników atmosferycznych. W tym samym mniej więcej czasie zespół obiektów, na który składają się budynki latarni morskiej wraz z zapleczem, wpisany został do rejestru zabytków.
Następną latarnię morską w Ustce zbudowano w roku 1871 przy stacji pilotów. Miała wysokość 19,5 metra i zasięg światła 33 km. Latarnia świeciła światłem czerwonym, olejową lampą Fresnela. W roku 1892 zbudowano nową stację pilotów z ośmiokątną wieżą przylegającą od zachodniej strony do budynku. Na szczycie wieży umieszczono optykę z nowocześniejszą soczewką, ale o tych samych parametrach co poprzednia. Latarnia w takim kształcie przetrwała do dnia dzisiejszego.
Po II wojnie światowej latarnię uruchomiono ponownie. Dziś latarnia morska w Ustce stoi u nasady wschodniego falochronu osłaniającego wejście do portu, leżącego u ujścia rzeki Słupi do Bałtyku.
Latarnia morska w Człopinie ma ponad 25 m wysokości i zasięg światła 39 km. Decyzję o jej budowie podjęto w roku 1872 na podstawie projektu opracowanego przez inż. E. Kummera. Położenie latami uniemożliwiało dostarczanie budulca drogą lądową i dlatego wybudowano specjalnie pomost, na którym rozładowywano potrzebne materiały budowlane, dostarczane przy pomocy barek. Z tego powodu budowa czołpińskiej latarni trwała aż trzy lata.
Początkowo zainstalowano tam lampy olejowe, które zużywały około 3600 kg oleju mineralnego rocznie. W okresie międzywojennym zmieniono rodzaj zasilania, zastępując lampy olejowe lampami elektrycznymi. Obecnie urządzenie optyczne składa się z cylindrycznej soczewki złożonej ze szlifowanych kryształowych pierścieni pryzmatycznych i 1000-watowej żarówki, która załączana jest przez fotokomórkę.
W roku 1994 latarnia została udostępniona do zwiedzania, dzięki czemu można z jej wieży podziwiać piękno roztaczającego się dookoła Słowińskiego Parku Narodowego, a także podziwiać z góry leżące w pobliżu ruchome wydmy.
Latarnia morska w Stilo o wysokości ponad 33 m i zasięgu światła 43 km wybudowana została w latach 1904-1906. Obsługiwali ją w latach 1945-1948 żołnierze WOP-u i marynarze Marynarki Wojennej. W roku 1975 r. zmieniono oświetlenie na żarówki reflektorowe umieszczone w panelach na obrotowym stole. Stary reflektor latarni z soczewką Fresnela stanowi obecnie eksponat muzeum latarnictwa w Rozewiu.
Latarnia pomalowana jest w trzy pasy: czarny, biały i czerwony, a kształt latarni to ścięty ostrosłup ze zwieńczoną okrągłą częścią z dwoma piętrami galerii. Dzięki temu jest bardzo charakterystyczna i łatwo rozpoznawalna. Do zwiedzania udostępniona jest jedynie część latarni.
W 1972 roku, na wysokości latarni, przy sztormie 12 stopnia w skali Beauforta wszedł na mieliznę duński statek, który zaczął tonąć. Załoga latarni dzięki radiostacji powiadomiła o tym wypadku i wspomagała akcję ratowniczą.
Latarnia w Rozewiu o wysokości prawie 33 m i zasięgu światła ponad 48 km położona jest na najbardziej na północ wysuniętym krańcu Polski. Mapa szwedzka, wydana w roku 1696, to najstarszy dokument potwierdzający istnienie rozewskiej latarni.
W roku 1945 umiejscowiono na niej nadajnik i oprócz sygnału świetlnego nadaje sygnał RO wg alfabetu Morse’a. Decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, z roku 1972, wpisano ją do rejestru zabytków. Sześć lat później, w roku 1978, podwyższono ją o 8 m, ponieważ rosnące wokół niej drzewa zaczęły zasłaniać światło. Wymieniono także reflektor na dwa panele zawierające po 20 reflektorów halogenowych na obrotowym stole.
Obecnie w latarni mieści się muzeum latarnictwa. W muzeum znajduje się stary reflektor latarni Stilo z soczewką Fresnela, światła nawigacyjne i modele dawnych latarń, począwszy od starożytnej na wyspie Faros.
Na ścianie wieży wisi też tablica upamiętniająca Leona Wzorka, latarnika, który we wrześniu 1939 pozostał na posterunku, mimo nadchodzących Niemców. 11 września został przez Niemców aresztowany i rozstrzelany w Piaśnicy.
W sąsiednim budynku z ceglanym kominem mieści się stara elektrownia z lokomobilną stalą, niestety nieudostępniana zwiedzającym, a w pobliżu latarni rozmieszczone są znaki nawigacyjne.
Latarnia morska w Jastarni, o wysokości wieży ponad 13 m, nie jest ciągle udostępniona do zwiedzania. Można ją natomiast obejrzeć z zewnątrz.
Latarnia morska na Helu o wysokości wieży ponad 41 m i zasięgu światła 36 km zbudowana została w roku 1826. Wcześniej, pierwszym helskim światłem wskazującym drogę do zatoki gdańskiej były płomienie ogni. Jak donoszą źródła historyczne, takie ognie palono na wieży kościoła w czasach Jana III Sobieskiego – był to żelazny kosz podwieszony na specjalnym żurawiu, tzw. garnek wulkana.
W roku 1910 miał miejsce wypadek, w którym zginął latarnik May. Przy oddawaniu strzału z armaty, używanej jako sygnał mgłowy, doszło tam do eksplozji, w efekcie której wyleciało w powietrze całe stanowisko strzelnicze oraz magazyn amunicji. Ciało latarnika znaleziono 40 metrów od stacji.
We wrześniu 1939 roku latarnia zostaje wysadzona przez polskich saperów ponieważ ułatwia niemieckiej artylerii namierzanie Helu.
Latarnia ma dziś ośmiokątny kształt, kolor czerwono-brunatny, a górę wieńczy galeria ze stożkowym dachem. Na dachu znajduje się antena radarowa. W roku 1999 Stowarzyszenie „Przyjaciół Helu” wmurowało w ścianę latarni tablicę upamiętniającą wizytę marszałka Józefa Piłsudskiego w dniu 1 lipca 1928 roku.
Latarnia morska w Górze Szwedów zastępuje, od roku 1936, latarnię w Jastarni Borze. Jej konstrukcję stanowi stalowa wieża, na której umieszczono oświetlenie elektryczne.
Latarnia nie była bezpośrednio dozorowana. Przez to też nie można było na niej całkowicie polegać – szczególnie zimą. Z powodu braku dozoru latarnia uległa dewastacji. W roku 1990 latarnia została wyłączona.
Latarnia morska Jastarnia Bór istniała w latach 1872-1936 – mniej więcej na wysokości nie istniejącego już przystanku PKP Bór. Zastąpiła ją latarnia morska Góra Szwedów.
Latarnia morska w Krynicy Morskiej o wysokości 53 m i zasięgu światła 36 km zbudowana została w roku 1895. Do jej budowy użyto najlepszych materiałów (cegłę licówkę i granit na cokół i gzyms) i zaopatrzono w urządzenia optyczne wykonane w Berlinie.
W roku 1945 wycofujące się oddziały niemieckie wysadziły latarnię w powietrze. Od roku 1948 na dachu domu wczasowego działała nowa prowizoryczna latarnia. Jednocześnie podjęto starania budowy latarni morskiej z prawdziwego zdarzenia. Jej budowę zakończono w roku 1951. Wieża pomalowana jest na czerwony kolor, a laterna na biało. Latarnia jest udostępniona do zwiedzania.
Latarnia morska w Wisłoujściu istnieje od roku 1482, kiedy to umieszczono ją w twierdzy wybudowanej przez Krzyżaków. Miała ona wysokość ok. 20 m. Na jej szczycie umieszczono platformę, na której wieczorami rozpalano ogień.
Latarnia została zniszczona w roku 1577 przez artylerię Batorego. Została jednak szybko odbudowana, a nawet podwyższona. Szczyt zwieńczono hełmem i zainstalowano nowe światło, którego źródłem były cztery lampy oliwne z reflektorami wykonanymi z polerowanego mosiądzu. Latarnia morska w Wisłoujściu działała do roku 1758, kiedy to zakończono jej eksploatację.
Latarnia w Gdańsku Nowym Porcie wybudowana została w roku 1758 i działała na zasadzie nabieżnikowej, tj. pokrycia się obu jej świateł. Górne światło znajdowało się na murowanej wieży o średnicy 10 m i wysokości 20 m. Był to stalowy żuraw, na końcu którego wisiał stalowy kosz z płonącym węglem. Dolne światło pochodziło z drewnianego żurawia z zawieszonym koszem. Odległość między światłami wynosiła 78 m.
W roku 1819 wyposażono ją w światło gazowe, a w 1887 wymieniono oświetlenie na elektryczne. Latarnia była pierwszą latarnią morską na Bałtyku wyposażoną w światło elektryczne.
W roku 1984, w związku z oddaniem nowej latarni w Porcie Północnym, latarnia została wyłączona, a dwa lata później wpisano ją do rejestru zabytków.
Latarnia morska w Westerplatte została zbudowana w celu ochrony kanałów portowych przed zapiaszczeniem. W roku 1843 na falochronie wschodnim usytuowano małą latarnię morską wykonaną z żelaza, która wskazywała, i dalej wskazuje, właściwą drogę do Kanału Portowego.
Latarnia morska w Gdańsku Porcie Północnym, o wysokości 61 m i zasięgu światła ok. 46 km, zbudowana została w roku 1984. Latarnia jest obecnie najnowocześniejszym obiektem tego typu w Polsce. Żelbetowa konstrukcja zwieńczona jest kwadratową galerią. Latarnia wyposażona jest w windę. Źródłem światła są lampy reflektorowe, umieszczone w panelach na obrotowym stole, włączane i wyłączane automatycznie przez reflektor mgłowy lub foto wyłącznik zmierzchowy.
Tekst i zdjęcia:
Leszek Wątróbski
