Profesor Dominik Pacyga opowiada historię chicagowskiej Polonii. Poznaj fascynujących ludzi, niezwykłe miejsca i wydarzenia związane z polskim Chicago. Co tydzień nowy odcinek – w poniedziałek jako podcast w radiu WPNA 103.1 FM, a w piątek – w weekendowym wydaniu „Dziennika Związkowego”.
Emilia Napieralska była najsłynniejszą polonijną działaczką i feministką. Urodziła się w Chicago w roku 1882, w 1901 r. zapisała się do Związku Polek w Ameryce (Polish Women’s Alliance, PWA). W 1910 roku Napieralska, w wieku 28 lat, została wybrana sekretarz generalną związku, a osiem lat później, w 1918 r. – prezeską PWA – pierwszą w historii organizacji, która urodziła się w Stanach Zjednoczonych. Prezes Napieralska była zdolną i energiczną mówczynią, biegle władającą językami polskim i angielskim.
Feministka i patriotka
W roku 1915 Emilia Napieralska, wspólnie ze swoją przyjaciółką i legendarną aktywistką społeczną, założycielką słynnego socjalnego kompleksu mieszkalnego Hull House na zachodzie Chicago – Jane Adams, uczestniczyła w Międzynarodowej Kobiecej Konferencji Pokojowej w Hadze, w Holandii. Podczas konferencji Napieralska wystąpiła z przemówieniem, w którym odrzuciła ideę „pokoju za wszelką cenę” i zażądała od uczestniczek konferencji uznania polskiego dążenia do odzyskania niepodległości. Jej płomienna przemowa przyniosła efekty – zgromadzone działaczki oficjalnie wsparły polską sprawę i dążenie Polski do niepodległości.
Również w 1915 r. Napieralska została wybrana prezeską Polskiego Klubu Pracowników Socjalnych (Polish Social Workers Club) w Chicago. Zażądała od władz miasta, aby śledztwo w sprawie przyczyn katastrofy statku wycieczkowego Eastland było starannie prowadzone. W wyniku zatonięcia statku u nabrzeża rzeki Chicago, zginęło 845 osób, w większości pracowników firmy Western Electric wybierających się na pokładzie Eastland na pracowniczy piknik. Wśród ofiar było wielu Polaków.
W 1916 r. Napieralska założyła Polską ligę Imigracyjną (Polish Immigration League) i rozpoczęła kampanię przeciwko ograniczeniom imigracyjnym dotyczącym przede wszystkim emigrantów z Europy środkowo-wschodniej.
Emilia Napieralska była znaną polonijną aktywistką i feministką walczącą o prawa kobiet, ale odegrała też kluczową rolę w niepodległościowych działaniach chicagowskiej Polonii. Często nazywana była „polonijną Joanną d’Arc”. W 1917 r. Napieralska weszła w skład komitetu nadzorczego National Patriotic League – organizacji utworzonej po przystąpieniu przez Stany Zjednoczone do pierwszej wojny światowej.
„Polskie kobiety nie zapomną”
Napieralska była żarliwą polską patriotką. Organizowała zbiórki funduszy na stworzenie Armii Polskiej i publicznie beształa młodych Polaków, którzy nie wyrażali chęci na wstąpienie w szeregi Błękitnej Armii. Powtarzała, że „polskie kobiety nie zapomną, kto odwrócił się plecami do walki o wolną Ojczyznę”. Po powrocie Hallerczyków z Europy w 1920 r. Napieralska była w komitecie witających weteranów Błękitnej Armii.
Była aktywna na praktycznie wszystkich polach polonijnego życia – również wśród polskich nacjonalistów. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości dbała, aby związki Polonii z wolną Polską były podtrzymywane i jak najmocniejsze. Organizowała też wycieczki do Polski.
Pod kierownictwem Emilii Napieralskiej PWA przeżyło rozkwit, a liczba członkiń wzrosła z 21 do 65 tysięcy. Do lat 30. XX w. Napieralska aktywnie działała w Związku Polek, a do 1935 r. pozostawała prezeską organizacji. W 1939 otrzymała tytuł Honorowej Prezes PWA. Jako aktywistka zaangażowana w działania na rzecz pokoju i walkę o prawa kobiet, Napieralska zawsze podkreślała współpracę pomiędzy Polonią a USA i wzajemną potrzebę poznania się i zrozumienia Polaków w USA i Amerykanów. W 1933 r. podczas Chicagowskiej Wystawy Światowej Napieralska reprezentowała Polonię jako członkini Komitetu Polskiego Tygodnia Gościnności. Rok później Polski Tydzień Gościnności został zorganizowany ponownie, a Napieralska stanęła na czele komitetu organizacyjnego.
Zwolenniczka Roosevelta
Emilia Napieralska była też zaangażowana w politykę amerykańską. Jako aktywna republikanka i gorąca zwolenniczka prezydenta Teodora Roosevelta, zorganizowała Polski Kobiecy Klub Postępowy, który w 1913 r. wsparł Roosevelta i jego platformę polityczną – Partię Postępową, zwaną popularnie Partią Łosia (Bull Moose Party). Od 1921 r. Napieralska była członkinią i jedną z założycielek Women’s Roosevelt Republican Club.
W latach dwudziestych zwróciła się ku Partii Demokratycznej, przyłączając się do demokratycznej organizacji Antona Cermaka, w której Napieralska upatrywała sojusznika polskich i polonijnych interesów. W roku 1931 współtworzyła Polsko-Amerykańską Organizację Demokratyczną (Polish American Democratic Organization), która wywindowała Cermaka na burmistrza Chicago. Ten demokratyczny lider był pierwszym i jedynym urodzonym poza granicami USA burmistrzem Wietrznego Miasta. Kiedy w 1933 r. Cermak zginął w zamachu, Napieralska wraz z grupą Polaków podjęła działania mające na celu mianowania na burmistrza Mieczysława Szymczaka – bezskutecznie. Zdołała natomiast doprowadzić do zatrudnienia Szymczaka w Waszyngtonie, w administracji Franklina D. Roosevelta.
Walka o ulicę Pułaskiego
Emilia Napieralska pełniła również funkcję Komisarza Służby Cywilnej Powiatu Cook (Cook County Civil Service Commissioner) i podjęła pierwsze starania o zmianę nazwy Crawford Avenue na Pulaski Road. Batalia o zmianę nazwy ulicy trwała przez 19 lat i zakończyła się sukcesem Polaków – w 1952 r. ulica została przemianowana na Pulaski Road, na cześć polskiego kawalerzysty i bohatera wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych.
Niestety Napieralska nie dożyła tej chwili – zmarła w wieku 60 lat w 1943 r. w swoim domu w Hinsdale. 15 lutego 1943 r. w kościele St. John of God w dzielnicy Back of the Yards odbyły się uroczystości pogrzebowe. Po jej śmierci Karol Wachtl w książce pt. „Polonia w Ameryce: dzieje i dorobek” napisał, że „Emilia Napieralska niewątpliwie była najwybitniejszą kobietą w dziejach Polonii amerykańskiej”.
Dominik Pacyga
Opracowanie i tłumaczenie: Grzegorz Dziedzic
Na zdjęciu głównym: Członkinie Związku Polek w Ameryce podczas jednej z konwencji w Chicago w 1936 roku
Zdj. Arch. prof. Pacygi
Zdj. Wikipedia
Dominik A. Pacyga
Imigrant w trzecim pokoleniu, urodził się w Chicago w 1949 roku. Profesor historii (emerytowany w 2017 r.) w Columbia College w Chicago. Studia doktorskie ukończył w 1981 roku na Uniwersytecie Illinois w Chicago. Jest autorem i współautorem sześciu książek poświęconych historii Chicago i chicagowskiej Polonii, m.in. “Slaughterhouse: Chicago’s Union Stock Yard and the World It Made” (2015), “Chicago: A Biography” (2009) i “Polish Immigrants and Industrial Chicago” (1991, 2001). Obecnie pracuje nad książką “Polish Chicago”. Laureat nagród Oskara Haleckiego i Mieczysława Haimana przyznawanej przez Polish American Historical Association oraz nagrody Catholic Book Award. Profesor wizytujący na uniwersytetach: Chicagowskim, Illinois i Oksfordzkim. W latach 2013-14 wykładał w Instytucie Studiów Amerykańskich i Polskiej Diaspory na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Współpracuje z wieloma muzeami, instytucjami pomocowymi i organizacjami etnicznymi w celu zachowania i prezentowania historii.
