Od pokoleń dla osób, które zdecydowały się pozostać w USA jednym z najważniejszych celów jest uzyskanie zielonej karty i amerykańskiego obywatelstwa. W tym czasochłonnym i kosztownym procesie zapominamy o polskim paszporcie do momentu, kiedy okazuje się on przydatny lub wręcz konieczny.
W ostatnich latach, zarówno w Stanach, jak i w Polsce powstały przepisy, które uzmysłowiły nam, że warto mieć polski paszport. Na przykład, wprowadzenie przez Illinois w 2013 roku możliwości uzyskania tymczasowego prawa jazdy przez osoby nieudokumentowane (tzw. TVDL) nałożyło na kierowców obowiązek posiadania aktualnego paszportu z ich kraju pochodzenia. W czasie pandemii do Unii Europejskiej, w tym do Polski można było podróżować wyłącznie na paszporcie wydanym przez jeden z krajów członkowskich UE. Według obecnie obowiązującej ustawy o obywatelstwie polskim, Polak opuszczający kraj ma obowiązek posiadania polskiego dokumentu podróży. Polski paszport ułatwia też załatwianie spraw urzędowych i majątkowych w Polsce, zwłaszcza spadkowych, emerytalnych i związanych ze sprzedażą lub nabyciem nieruchomości.
Przyczyny nieposiadania aktualnego polskiego paszportu mogą być różne. W przypadku osób bez stałego pobytu w USA odnawianie polskiego paszportu może wydawać się zbędne, skoro i tak nie będą
z niego korzystać. Z kolei dla osób, które nabyły obywatelstwo USA – głównym dokumentem podróży staje się amerykański paszport. Bywa, że tylko amerykański dokument zawiera nasze aktualne dane: nowe zangielszczone imię, które zmieniliśmy w czasie naturalizacji, nazwisko z nowego małżeństwa lub z inną końcówką (-ski zamiast –ska). Polski dokument odzwierciedla natomiast stan z czasów wyjazdu z Polski – jego aktualizacja wymagałaby dodatkowych starań i kosztów, których nie chcemy ponosić. Być może nie raz podchodziliśmy do zaprowadzenia porządku w tej kwestii, ale coś nas po drodze zniechęciło: niejasne informacje, nowy przepis, utrudnienia w kontaktach z konsulatem, zgubienie lub zniszczenie paszportu, historie zasłyszane od znajomych jak to ciężko cokolwiek załatwić oraz że pewne sprawy wymagają osobistego stawiennictwa w Polsce.
Wiele osób uważa też, że w chwili uzyskania amerykańskiego obywatelstwa zrezygnowaliśmy z polskiego, więc odnowienie polskiego paszportu nie jest możliwe. Nic błędniejszego: większość z nas nie nabyła obywatelstwa USA przed 1951 rokiem, kiedy to polskie przepisy nie dopuszczały możliwości posiadania zarówno polskiego jak i obcego obywatelstwa. W obecnych czasach złożenie ślubowania w czasie naturalizacji nie stanowi rezygnacji z polskiego obywatelstwa. Jego zrzeczenie się wymaga złożenia wniosku z uzasadnieniem, opłaty i otrzymania zgody od Prezydenta RP. Zdecydowana większość osób, które uzyskały amerykański paszport ma podwójne obywatelstwo i bez przeszkód może starać się o polski dokument tożsamości.
Wydanie paszportu lub dowodu osobistego, które są dokumentami stwierdzającymi posiadanie polskiego obywatelstwa jest możliwe pod dwoma warunkami: (1) urząd wydający paszport ma pewność, że dana osoba jest polskim obywatelem oraz (2) jej dane osobowe są aktualne i wynikają z polskich aktów stanu cywilnego (tj. metryki urodzenia i/lub aktu małżeństwa).
W przypadku osób, które przebywają poza granicami kraju przez bardzo długi okres i nie kontaktowały się z żadnym polskim urzędem przez wiele lat będzie zachodzić konieczność potwierdzenia posiadania polskiego obywatelstwa. Procedura ta polega na sprawdzeniu czy w czasie pobytu za granicą nie doszło do jakiegoś zdarzenia, które spowodowałoby utratę polskiego obywatelstwa. Przykładowo, mogłoby to nastąpić w wyniku służby w obcym wojsku, małżeństwa z osobą posiadającą obywatelstwo kraju, który nie pozwala na podwójne obywatelstwo, czy też złożenia wniosku o zmianę polskiego obywatelstwa na amerykańskie. Jedynym organem, któremu ustawa nadaje uprawnienie do potwierdzenia posiadania polskiego obywatelstwa jest urząd wojewódzki, właściwy ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania wnioskodawcy. Z tego powodu, na przykład osoby zamieszkałe w okolicach Krakowa będą składać wniosek o potwierdzenie polskiego obywatelstwa do Wojewody Małopolskiego, natomiast te, których miejsca pobytu nie da się ustalić lub nigdy nie mieszkały w Polsce – do Wojewody Mazowieckiego w Warszawie. Warto zauważyć, że samo posiadanie polskiego aktu urodzenia lub numeru PESEL nie dowodzi polskiego obywatelstwa. Poświadczenie obywatelstwa musi pochodzić od wojewody lub być stwierdzone okazaniem dowodu osobistego lub polskiego paszportu.
Za aktualność naszych danych osobowych odpowiada urząd stanu cywilnego (USC). To na podstawie odpisów aktu urodzenia, małżeństwa i zgonu stwierdza się nasze imię i nazwisko oraz stan cywilny i generuje wniosek paszportowy. Dane te muszą odpowiadać informacjom podanym na aktualnym amerykańskim dokumencie tożsamości. Jeśli pewne zdarzenia, np. małżeństwo, rozwód, zmiana imienia, zgon małżonka miały miejsce poza granicami kraju, należy je najpierw zarejestrować w Polsce i dopiero wtedy starać się o polski paszport z imieniem, które obraliśmy przy naturalizacji, nazwiskiem z nowego małżeństwa i stanem cywilnym po rozwodzie orzeczonym przez zagraniczny sąd. W razie rozbieżności pomiędzy amerykańskim dokumentem tożsamości i danymi wynikającymi z rejestrów USC, wydanie polskiego paszportu nie będzie możliwe.
Większość osób, które podjęły decyzję o uporządkowaniu swoich dokumentów staje przed koniecznością potwierdzenia polskiego obywatelstwa oraz rejestracji kilku wydarzeń w USC w tym samym czasie. Procedury te mogą trwać miesiącami a w przypadku spraw starszych lub bardziej skomplikowanych nawet parę lat, dlatego warto robić to na bieżąco i nie czekać do chwili, kiedy polski paszport jest nam potrzebny „na wczoraj”.
Katarzyna Jankowska
od 2007 roku prowadzi Biuro Tłumaczeń PLUS, LLC w Addison, IL, pomagając Polonii w tłumaczeniach i sprawach urzędowych, szczególnie dotyczących polskiego obywatelstwa.
