Wprowadzenie przez reżim stanu wojennego zakończyło trwający od kilkunastu miesięcy karnawał „Solidarności”. Na zduszenie „kontrrewolucji” naciskał ZSRS, który dążył do rozwiązania tego problemu siłami polskich komunistów. Stan wojenny oznaczał nie tylko kres społecznych nadziei na zmiany, lecz i długotrwałe pogrążenie Polski w marazmie.
Reżim PRL już od jesieni 1980 r. planował siłową rozprawę z „Solidarnością”. Przygotowywano plany aresztowań czołowych działaczy opozycji antykomunistycznej, sporządzano plany mobilizacji wojska, milicji i ZOMO, tworzono akty prawne, które miałyby uzasadniać faktyczny zamach stanu. Zamiary planistów stanu wojennego były nadzorowane przez najwyższych rangą dowódców sowieckich, m.in. marszałka Wiktora Kulikowa.
W ciągu kolejnych miesięcy narastający kryzys gospodarczy oraz powtarzające się konflikty między „Solidarnością” a władzami prowadziły do coraz większego zmęczenia społeczeństwa. Komuniści wykorzystywali te nastroje do wzmocnienia swojej pozycji. Coraz więcej władzy w swoich rękach skupiał minister obrony narodowej, premier gen. Wojciech Jaruzelski. 18 października 1981 r. został wybrany na I sekretarza KC PZPR.
Podczas ostatniego etapu przygotowań do zamachu stanu Jaruzelski domagał się od strony sowieckiej zapewnień, że w wypadku braku sił do stłumienia sprzeciwu wobec stanu wojennego ZSRS „udzieli niezbędnej pomocy”. Z ujawnionych dokumentów wynika, że Sowieci ostatecznie zgodzili się wkroczyć do Polski tylko w ostateczności.
Operacja wprowadzenia stanu wojennego rozpoczęła się w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r. Jeszcze przed północą milicja przy wsparciu wojska rozpoczęła zajmowanie strategicznych obiektów i aresztowania działaczy „S”. W operacji policyjno-wojskowej posłużono się w sumie ok. 80 tys. żołnierzy, 30 tys. milicjantów, 1750 czołgami i 1900 wozami bojowymi. Władzę w Polsce przejęła junta wojskowa pod przywództwem gen. Wojciecha Jaruzelskiego. Celem reżimu komunistycznego było zniszczenie wielomilionowego ruchu „Solidarności”. Wojskowy zamach stanu kosztował życie co najmniej kilkudziesięciu Polaków.
Dokładna liczba ofiar stanu wojennego nie jest znana. Szacunki obejmują kilkadziesiąt do ponad stu osób. Nieznana pozostaje także liczba osób, które straciły w tym okresie zdrowie na skutek prześladowań, bicia w trakcie śledztwa czy też podczas demonstracji ulicznych. Symbolem brutalności reżimu stała się pacyfikacja kopalni „Wujek” w Katowicach, gdzie zginęło dziewięciu górników, a 23 zostało rannych.
31 grudnia 1982 stan wojenny został zawieszony, a 22 lipca 1983 r. odwołany – przy zachowaniu części represyjnego ustawodawstwa.
Michał Szukała (PAP)
