Ewa Malcher
Jacques Chirac - premier i prezydent, którego polityka zostawiła cienie
Były prezydent Francji Jacques Chirac zmarł w czwartek rano w wieku 86 lat. Był dwukrotnie wybrany na prezydenta Republiki Francuskiej i dwa razy mianowany premierem; jego kariera była błyskotliwa, ale polityka pozostawiła głównie cienie.
Jacques Chirac urodził się w Paryżu 29 listopada 1932 r., w inteligenckiej rodzinie pochodzącej z departamentu Correze, w środkowej Francji. Tam po klęsce Francji w wojnie z Niemcami w 1940 r. chodził do szkoły podstawowej, ale w roku 1943 przeniósł się z rodzicami do Wersalu, a maturę uzyskał w 1950 r. w prestiżowym paryskim liceum.
W tym samym roku podpisał inspirowany przez Moskwę apel sztokholmski o przeciwstawienie się groźbie wojny. Po rozpoczęciu studiów w paryskim Instytucie Nauk Politycznych kontynuował flirt z komunistami. Co najmniej raz był na zebraniu partyjnym i sprzedawał na ulicy dziennik Francuskiej Partii Komunistycznej "L'Humanite".
Po dyplomie dostał się do Krajowej Szkoły Administracji (ENA), kuźni francuskich polityków i wyższych urzędników państwowych. W latach 1956-57, odbywając służbę wojskową, walczył w Algierii w stopniu podporucznika kawalerii. Jednym z żołnierzy jego oddziału był syn polskich emigrantów, o czym Chirac zawsze wspominał w kontaktach z Polakami i w czasie swej prezydenckiej wizyty w Polsce.
Po uzyskaniu dyplomu ENA szybko przeskakiwał szczeble kariery urzędniczej i jako pracownik gabinetu ówczesnego premiera Georges’a Pompidou stał się jednym z najbliższych jego współpracowników.
Karierę polityczną rozpoczął w roku 1965, jako radny z ramienia partii gaullistowskiej w rodzinnej Correze. Tam też został po raz pierwszy deputowanym, wyrywając komunistom tradycyjnie lewicowy okręg wyborczy (1967).
Miesiąc później otrzymał nominację – jako najmłodszy członek rządu – na sekretarza stanu do spraw zatrudnienia. Uczestniczył we wszystkich gabinetach premiera, a potem prezydenta Pompidou. Jego pierwszym pełnym stanowiskiem ministerialnym było objęcie resortu rolnictwa w 1972 r. Od tego czasu stał się ulubieńcem francuskich rolników.
W czasie wyborów prezydenckich po śmierci Pompidou w 1974 r. Chirac wezwał, by głosować na centrystę Valery'ego Giscarda d’Estainga przeciw kandydatowi gaullistów Jacques’owi Chaban-Delmasowi. Ten krok przyniósł mu opinię zdrajcy, ale - wobec zwycięstwa Giscarda - otworzył drzwi do Matignon (siedziba premiera), gdzie pozostawał do 1976 roku.
W roku 1977 został pierwszym po 105 latach nieistnienia tej funkcji merem Paryża. To ważne stanowisko piastował aż do wygranej w wyborach prezydenckich w maju 1995 r. Długi okres rządów w stolicy sprawił, że jego osobę wiąże się z aferami korupcyjnymi, do których w ciągu tych 18 lat doszło w stołecznym ratuszu: fikcyjnym zatrudnianiem członków jego partii, przekupstwami przy zawieraniu kontraktów i nielegalnym finansowaniem partii.
W 2011 r. Chirac został skazany na dwa lata więzienia w zawieszeniu za "defraudację środków publicznych" i "nadużycie zaufania" w sprawie fikcyjnego zatrudnienia 21 swoich partyjnych kolegów oraz członków ich rodzin w paryskim ratuszu w latach 90., gdy był merem stolicy Francji. Chirac z wyrokiem zdecydowanie się nie zgodził, ale nie składał apelacji - jak wyjaśnił - z braku sił.
W 1974 r. mimo sprzeciwu "baronów gaullizmu" stanął na czele partii gaullistowskiej UDR. A latem 1976 r., gdy Francja była w kryzysie, a konflikt z prezydentem przybierał na sile, Chirac zrezygnował ze stanowiska premiera, by powołać do życia nową partię gaullistowską RPR (Zgromadzenie na rzecz Republiki). Na jej czele ruszył w długą drogę, która po dwóch nieudanych startach w wyborach (1981, 1988) doprowadziła go na najwyższe stanowisko w państwie, w 1995 roku.
Po dwóch latach prezydentury, w 1997 roku, rozpisał przedterminowe wybory, w których zwyciężyła lewica i do 2002 r. premierem był socjalista Lionel Jospin. Ta "kohabitacja" spowodowała - w ocenie obserwatorów - niemal całkowity paraliż międzynarodowej polityki Francji.
Wbrew ogólnemu przekonaniu, że jego kariera jest skończona, Chiraca wybrano po raz drugi. W 2002 r. przed wyborami Chirac poprzez referendum skrócił okres pełnienia funkcji prezydenckiej z 7 do 5 lat - jak kadencja parlamentu. W pierwszej turze wyborów na prezydenta jako drugi za Chirakiem uplasował się przywódca skrajnie prawicowego Frontu Narodowego (FN) Jean-Marie Le Pen. W drugiej turze socjaliści i komuniści wezwali do głosowania na kandydata prawicy i Chirac zdobył ponad 82 proc. głosów.
W ostatnich latach urzędowania Chirac bezskutecznie starał się zdezawuować kandydaturę Nicolasa Sarkozy’ego, którego wybór w 2007 r. definitywnie, jak uważają obserwatorzy francuskiego życia politycznego, zakończył erę gaullizmu.
Oceny prezydentury Chiraca są na ogół negatywne. Bardzo niepopularny pod koniec pierwszej i podczas drugiej kadencji, po odejściu ze stanowiska zyskał sympatię, a nawet miłość Francuzów, którzy w przeprowadzonym w 2015 roku sondażu uznali go za "najlepszego prezydenta V Republiki", "sympatycznego i bliskiego ludziom".
Jako prezydent Chirac podkreślał tradycyjne związki Francji i Polski. Podczas oficjalnej wizyty w Warszawie i Krakowie we wrześniu 1996 r. wiele razy powtarzał, że "Polska musi znaleźć się w UE przed końcem stulecia", podczas gdy francuscy dyplomaci robili wszystko, by to przyjęcie opóźnić.
W lutym 2003 r. Chirac, który odegrał w latach 70. kluczową rolę w sprzedaży reaktora jądrowego irackiemu dyktatorowi Saddamowi Husajnowi, zdecydowanie wystąpił przeciw planom wojny w Iraku. Gdy kraje Europy Środkowej i Wschodniej kandydujące do UE (wśród nich Polska) wyraziły solidarność z amerykańskim sojusznikiem, powiedział, że "przegapiły doskonałą okazję, żeby się nie odzywać".
Chirac zmagał się z problemami zdrowotnymi od 2005 roku, kiedy to doznał udaru mózgu. W związku z kłopotami zdrowotnymi od kilku lat prawie nie udzielał się publicznie.
Z Paryża Ludwik Lewin (PAP)
Na zdjęciu: Jacques Chirac fot.Caroline Blumberg, Ian Langsdon/EPA/Shutterstock
