Ewa Malcher
fot.arch. Pawła Sieradzkiego
Realizacji ambitnego projektu o ogromnym znaczeniu kulturalnym – przeprowadzenia badań nad polonijnymi parafiami w Stanach Zjednoczonych podjęły się dwie uczelnie – Katolicki Uniwersytet Lubelski i Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Kilka dni temu zakończyło się zbieranie materiałów w Chicago. Teraz historycy, historycy sztuki i fotograf zasiądą do opracowania gromadzonych przez ponad miesiąc materiałów.
Pomysł powstał wiele lat temu w Zakładzie Duszpasterstwa Polonijnego na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim we współpracy z ośrodkiem w Orchard Lake, którym kierował wówczas ks. Roman Nir. Projekt przewidywał udokumentowanie polskiego dziedzictwa w postaci słownika polskich parafii w tej części świata.
Stworzone dla tego celu specjalne formularze rozesłano do parafii w nadziei na zebranie potrzebnych informacji. Okazało się jednak, że odpowiedzi na pytania przedstawiały pewne trudności; właściwie odpowiedzieć na nie mógł tylko historyk. Potrzebna więc była fizyczna obecność naukowców w poszczególnych parafiach, a na ich wysyłanie z Polski nie było środków finansowych – mówi kierujący badaniami profesor Jacek Gołębiowski z KUL-u.
Przez długie lata temat był odkładany. Trzy lata temu Zakład Duszpasterstwa Polonijnego KUL wznowił starania o jego realizację. Spotkało się to z życzliwym podejściem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego – wspomina profesor.
Realizacji ambitnego projektu o ogromnym znaczeniu kulturalnym podjęły się dwie uczelnie – Katolicki Uniwersytet Lubelski i Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego (UKSW).
Ponieważ nie było możliwe objęcie badaniem wszystkich parafii, wzięto pod uwagę kościoły opisane jako polskie katedry, które istnieją w amerykańskiej świadomości jako oddzielna, godna podziwu kategoria.
Przybyli z Polski badacze po miesiącu prac w Chicgao nie kryli zdumienia, że często niezamożni polscy emigranci, przybywający do Ameryki w czasie zaborów, byli w stanie budować piękne, wielkie świątynie, a przy nich szkoły i całe ich otoczenie.
W pierwszym etapie projektu, który wyselekcjonował 21 polskich katedr w Chicago, bierze udział siedem osób, w tym trójka historyków: obok prof. Gołębiowskiego (KUL) – siostra Genowefa Potaczała, autorka monografii o Trójcowie, koordynatorka projektu w USA, i dr Paweł Sieradzki (KUL). Pozostali członkowie zespołu badawczego to dr hab. Katarzyna Chrudzimska-Uhera (UKSW), dr hab. Anna Sylwia Czyż (UKSW) i dr Bartłomiej Gutowski (UKSW), a także Norbert Piwowarczyk, który stworzył fotograficzną dokumentację każdego kościoła i jego archiwum, wystroju wnętrza i wielu przedmiotów o historycznej wartości, będących w posiadaniu parafii.
Część wyjazdowa projektu właśnie została zakończona; trwała 30 dni i objęła 21 kościołów znajdujących się na liście polskich katedr w Chicago i na jego przedmieściach.
Dla siostry Genowefy, znającej Wietrzne Miasto, dużym zaskoczeniem było to, jak wiele polskich kościołów zbudowano na południu Chicago. Siostra nie kryje się z marzeniem, którym ma nadzieję zarazić kolegów historyków, opracowania wszystkich, ponad 60 kościołów w tym mieście – zarówno tych istniejących, jak i tych, po których zostały tylko nieliczne dokumenty.
Logistyka dalszych etapów zamierzonego na trzy lata projektu będzie zależna od geograficznego rozmieszczenia parafii. Oprócz Detroit, gdzie jest kilka polskich katedr, praca będzie wymagała ciągłego przemieszczania się z miasta do miasta.
Jak wyjaśnia dr Paweł Sieradzki, w kwestii obecności Polaków na świecie przez ostatnie ponad 25 lat głównym tematem i obiektem sentymentu – zupełnie zresztą zasłużenie – były dotychczas Kresy Wschodnie i pozostający tam rodacy. Niedawno Ministerstwo Kultury stworzyło portal Polonika (polonika.gov.pl), który zaczął mówić o około 10 milionach Polaków, żyjących od prawie półtora wieku za oceanem. Okazuje się, że ich dziedzictwo kulturalne jest o wiele lepiej zachowane od kresowego i trzeba się nim zająć z naukowego punktu widzenia.
Realizowany obecnie projekt nie będzie w całości prezentowany przez portal Polonika. Prowadzący go badacze będą sami dysponować jego rezultatami, a najważniejsza część stworzonej dokumentacji ma być dostępna dla jak najszerszego grona odbiorców.
W zamierzeniach zespołu jest również dwujęzyczne – polsko-angielskie – wydawnictwo „Polskie katedry w Stanach Zjednoczonych”, z całą dokumentacją fotograficzną oraz analizą historyczną, a także z punktu widzenia historii sztuki.
Przy dalszych opracowaniach potrzebne są źródła. „Dziennik Związkowy”, który objął patronat medialny nad projektem, wraz z jego autorami apeluje do Czytelników o pomoc. Osoby, które mają, lub wiedzą gdzie się znajdują księgi pamiątkowe czy jubileuszowe swoich dawnych bądź obecnych parafii, stare biuletyny parafialne, albo przedmioty pochodzące z kościołów już nieistniejących – mogą przynieść je do siedziby naszej gazety, przekażemy je we właściwe ręce – badaczon z KUL-u i UKSW.
Jak nam powiedzieli goście z Polski – przewidziane jest stworzenie biura, kierowanego przez siostrę Genowefę w USA. Będzie to miejsce, do którego można się zwrócić, a w razie chęci przekazania jakiejś pamiątki – przesłać ją z pełnym zaufaniem, że trafia do tych, którzy potrafią uchronić od zapomnienia.
Krystyna Cygielska, Małgorzata Błaszczuk
Szanowni Państwo,
W bieżącym roku rozpoczęliśmy realizację projektu badawczego „Parafie i kościoły polskie w Stanach Zjednoczonych”. Celem tego projektu jest utrwalenie i rozpropagowanie dziedzictwa chrześcijańskiej kultury polskiej w USA. Na początku naszych badań zajęliśmy się świątyniami należącymi do kategorii „Polish Cathedrals”, jest ich na terenie Stanów Zjednoczonych ponad 50. Specyfika naszych badań polega na dwutorowości – historycy sztuki dokumentują fotograficznie, a następnie profesjonalnie opisują obecny stan świątyni, jej wystrój, styl, zachowane kielichy, monstrancje, ornaty, feretrony, natomiast historycy starają się dotrzeć do dokumentów mówiących o dziejach danego kościoła i parafii czyli do archiwaliów rękopiśmiennych, fotografii przedstawiających życie parafii od jej najdawniejszych początków, ksiąg pamiątkowych i jubileuszowych. Tych ostatnich materiałów jest niestety bardzo mało. Dlatego też, jeżeli są Państwo w posiadaniu tego typu materiałów odnoszących się do historii kościołów budowanych przed wielu laty przez naszych Rodaków na terenie Stanów Zjednoczonych, serdecznie prosimy o kontakt e-mailowy. Ustalilibyśmy wówczas formę ich udostępnienia na potrzeby naszego projektu.
Z poważaniem,
prof. Jacek Gołębiowski, kierownik projektu
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
e-mali: [email protected]
