Ewa Malcher
W lipcu tego roku po wielu latach pracy i starań ukazał się „Informator o zasobie archiwalnym Muzeum Polskiego w Ameryce”. Jest to pierwsza od początku istnienia muzeum kompleksowa i tak obszerna publikacja przedstawiająca akta zgromadzone w Archiwum MPA ilustrowana najciekawszymi dokumentami. Informator został wydany przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych, a jego oficjalna prezentacja i promocja odbędzie się w środę, 21 września o 18.30 w Sali Głównej MPA z udziałem autorki publikacji Edyty Targońskiej.
Początek prac nad informatorem sięga 2005 r., kiedy to podczas rocznego pobytu autorki w MPA udało się sporządzić ewidencję do większości akt znajdujących się wówczas w archiwum. Już wtedy myślano o opracowaniu przewodnika po zasobie, jednak stan archiwaliów jeszcze na to nie pozwalał. Kolejne pobyty były związane z kontynuacją tych prac, a ich efektem jest tegoroczna publikacja. Warto podkreślić, że prace nad informatorem nie zakończyłyby się tak szybko, gdyby nie pomoc i bieżące uzupełnianie informacji dokonywane przez archiwistki MPA Halinę Misterkę i Teresę Sromek.
Informator przedstawia dane o aktach przechowywanych w Archiwum MPA do 2013 r. włącznie, gdyż właśnie wtedy rozpoczęto prace redakcyjne nad publikacją, która ma na celu przedstawienie w miarę pełnych i kompletnych informacji o zasobie Archiwum MPA. Materiały zgromadzone w archiwum na koniec 2013 r. tworzyły 287 zespołów i mierzyły 339,51 metrów akt.
Zgromadzone w Archiwum MPA materiały można podzielić na kilka grup mających swoje odbicie w układzie informatora. Pierwszą z nich stanowią akta najważniejszych organizacji polonijnych działających obecnie na terenie USA, w tym ZPRKA, ZNP, KPA, SWAP, oraz akta wytworzone przez nieistniejące już organizacje polonijne, które swoją rolę spełniały w określonych warunkach historycznych. Są to akta Polskiego Centralnego Komitetu Ratunkowego działającego w latach 1914–1918 oraz powstałego w 1916 r. Wydziału Narodowego Polskiego. Do tej grupy należą też akta mniejszych organizacji, instytucji i polonijnych stowarzyszeń zawodowych, społecznych, kulturalnych i artystycznych, których na terenie USA funkcjonowało w różnym okresie kilkaset.
Liczną, niezmiernie ciekawą i pełną zaskakujących nieraz niespodzianek grupę archiwaliów stanowią spuścizny i kolekcje osób prywatnych. Są to spuścizny po znanych Polakach bądź postaciach związanych z życiem polonijnym w USA, wśród których warto wymienić akta po abp. Janie Cieplaku, konsulu RP w Chicago Wacławie Gawrońskim, sędzim powiatu Cook Edmundzie Jareckim, redaktorze „Narodu Polskiego” Zygmuncie Stefanowiczu, doktorze Aleksandrze Rytlu, aktorce Lidii Pucińskiej, czy Ignacym Werwińskim – prawniku i niestrudzonym rzeczniku spraw polskich w Ameryce podczas I wojny światowej, który był inicjatorem proklamowania w USA Dnia Pułaskiego. Analizując tę spuściznę, można prześledzić całą procedurę związaną z ustanowieniem tego ważnego dla Polaków święta w USA oraz rolę, jaką Ignacy Werwiński odegrał w całym procesie. W spuściznach bardzo często obok dokumentacji aktowej znajdują się eksponaty typowo muzealne, jak np. kapelusz, szalik i różaniec ks. Franciszka Bolka lub fragment fosy i naczyń z osady w Biskupinie.
Kolejną grupę zespołów stanowią zbiory i kolekcje własne MPA tworzone już od początków działalności archiwum. Wśród nich szczególne miejsce zajmuje „Zbiór dokumentów i listów królewskich” z najstarszym dokumentem króla Zygmunta Augusta z 1555 r. oraz kolekcje dotyczące I.J. Paderewskiego, Henryka Sienkiewicza i Heleny Modrzejewskiej. Natomiast „Zbiór kartograficzny MPA” składa się z 275 map, z których najstarsza pochodzi z 1493 r. i przedstawia widok Krakowa. Do tej grupy zalicza się również „Zbiór fotografii AMPA” w liczbie kilkudziesięciu tysięcy negatywów i pozytywów. Fotografie te poza prezentowaniem wizerunku dawnych miast, osad i wydarzeń przedstawiają też postacie związane z dziejami Polski, Polonii oraz USA, np. J. Hallera, H. Modrzejewskiej, I. J. Paderewskiego, W. Sikorskiego.
Niezmiernie cenne dla osób poszukujących swoich przodków są natomiast księgi jubileuszowe parafii polskich znajdujących się na terenie USA zgromadzone w zbiorze o tej nazwie. Tworzą go wydane drukiem pamiętniki jubileuszowe polskich parafii katolickich z terenu USA.
Więcej informacji o tych i innych bezcennych aktach znajdujących się w Archiwum MPA będzie się można dowiedzieć podczas spotkania 21 września prezentującego informator, na które serdecznie Państwa zapraszamy!
Edyta Targońska
– archiwista, kierownik Oddziału gromadzenia i opracowania zasobu Archiwum Państwowego w Lublinie. Od 2005 r., początkowo jako stypendystka Fundacji Kościuszkowskiej, a następnie w ramach delegacji Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych finansowanych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, porządkowała akta w Archiwum MPA i opracowała „Informator o zasobie archiwalnym Muzeum Polskiego w Ameryce”.
Zdjęcia: Julita Siegel
