Alicja Otap
W sobotę zaczynają tygodniową wizytę w Polsce potomkowie amerykańskich oficerów więzionych podczas II wojny św. w niemieckim Oflagu 64 w Szubinie k. Bydgoszczy. Będzie wśród nich syn jeńca wojennego płk. Johna K. Watersa, a zarazem wnuk gen. George'a S. Pattona.
"Jestem synem jeńca wojennego, który razem z najlepszymi z najlepszych spędził dwa lata i dziesięć miesięcy w niewoli. Wszystkich nas łączą lata, które nasi ojcowie spędzili razem jako +goście Niemców+ (ojciec tak określał czas pobytu w obozie) w pięknym mieście Szubin w Polsce, którego mieszkańcy byli tak dobrzy wobec Amerykanów, również pomagając im przetrwać ten trudny czas. Za to wszystko jesteśmy wdzięczni" – oświadczył jeden z uczestników wyprawy Pat Waters, syn pułkownika.
Jak poinformowała PAP koordynatorka wizyty, historyk z Nowego Jorku Krystyna Piórkowska, inicjatorami podróży do Polski jest Oflag 64 Association. Stowarzyszenie zrzesza rodziny jeńców wojennych przetrzymywanych w tym obozie.
Piórkowska, autorka książki "Anglojęzyczni Świadkowie Katynia", odkryła znajdujące się w archiwach USA zaszyfrowane listy dwóch amerykańskich jeńców wysyłane z tego oflagu. Obciążali oni Związek Sowiecki za masakrę katyńską.
"Kiedy prasa opublikowała artykuły o moim odkryciu, jedna z osób ze stowarzyszenia napisała, że to wymysł. Co prawda tylko mała garstka jeńców wysyłała listy szyfrowane, a prawie żaden z nich nie mówił o tym swoim dzieciom. Skontaktowałam się z Oflag 64 Association i zaczęliśmy rozmawiać. W rezultacie rozbudziłam ich zainteresowanie ideą stworzenia muzeum Oflagu 64. Zaowocowało to pomysłem zorganizowania wizyty w Polsce" – wyjaśniła historyk.
Jak dodała, delegacja z USA spotka się m.in. z Radą Miejską Szubina. Burmistrz miasta Artur Michalak wystąpił pisemnie do starosty powiatu nakielskiego, aby jeden z obozowych baraków przekształcono w izbę pamięci. Izba ma być poświęcona nie tylko Amerykanom. W Szubinie, zwanym przez Niemców Altburgund, przetrzymywani byli bowiem Polacy, Francuzi, Brytyjczycy, a później jeńcy z USA.
"Jest to w zasadzie 3/4 dawnego baraku z czerwonej cegły, bo w pozostałej części znajdują się mieszkania. Obiekt w przeszłości był wykorzystywany przez zakład poprawczy, ale od wielu lat w większości nie jest użytkowany i wymaga gruntownego remontu. Starosta nakielski zgodził się przekazać nam budynek, sprawa jest w toku załatwiania. Obecnie trwają podziały geodezyjne i wytyczanie drogi. W czasie wizyty gości ze Stanów Zjednoczonych zamierzamy rozmawiać o koncepcji izby i powołaniu honorowego komitetu honorowego utworzenia izby" - powiedział PAP burmistrz Michalak.
Dyrektor Muzeum Ziemi Szubińskiej Kamila Czechowska podkreśliła, że inicjatywa dotyczy powołania izby pamięci obozów z okresu II wojny św. w Szubinie, a istniejący barak jest jedynym, który nadaje się na ten cel, gdyż inne zachowane obiekty pełnią inne funkcje. Przyznała, że powstanie izby uzależnione jest od pozyskania środków z zewnątrz. Czechowska zaznaczyła, że w zbiorach muzeum są eksponaty, które mogłyby być wykorzystane do urządzenia wystaw czasowych czy ekspozycji stałej.
W Szubinie przetrwały obiekty, które w okresie funkcjonowania Oflagu 64 były wykorzystywane m.in. na szpital, areszt, dowództwo, mieszkania wyższych oficerów (tzw. Biały Dom) czy kaplicę. Jedynie kaplica zachowała swój dawny charakter; należy do parafii św. Andrzeja.
Potomkowie więzionych w Szubinie zamierzają wesprzeć wysiłki amerykańskiej ambasady w Warszawie w jej planach utworzenia laboratorium językowego w Zakładzie Poprawczym - Młodzieżowym Ośrodku Adaptacji Społecznej (MOAS), położonym na terenie byłego obozu.
"To ważne, że w oparciu o fundusze miasta Szubin, a prawdopodobnie także innych instytucji, ma powstać izba pamięci, obiekt ilustrujący historię jednego z niewielu oflagów, w którym zachowało się jeszcze 85 proc. budynków, używanych teraz do różnych celów. Amerykanie zamierzają także, a staramy się o to od ponad roku, przekazać środki na laboratorium językowe. Byłoby to z korzyścią dla młodzieży z MOAS, a także dla dzieci z miejscowych szkół" – powiedziała Piórkowska. Przypomniała, że ma to być rodzaj kontynuacji prowadzonej w oflagu wielkiej akcji kształcenia jeńców. Aby łatwiej przetrwać obozowe warunki, uczyli się tam języków obcych i historii.
Pierwsi oficerowie armii USA trafili do Oflagu 64 w czerwcu 1943 r. Byli tam m.in. podpułkownik John H. Van Vliet Jr. oraz kapitan Donald B. Stewart, którzy w maju 1943 r. zostali pod przymusem zabrani do Katynia. Prowadzili zakodowaną korespondencję z władzami w Waszyngtonie, informując, że Sowieci dokonali mordu katyńskiego.
Pośród uwięzionych w Szubinie znalazł się też późniejszy generał John K. Waters, zięć generała Pattona. W styczniu 1945 r. w Oflagu 64 było ponad 1600 osadzonych. Jedynym cywilem był tam korespondent wojenny agencji Associated Press Larry Allen. Z jego pomocą jeńcy wydawali periodyk "The ITEM".
Oprócz Pata Watersa, do Polski przylatują Elodie Ellsworth Caldwell i Janet Ellsworth, Tom Cobb, Anne Hoskot Kreutzer i Tom Kreutzer, Marlene Thompson McAllister i Nancy Thompson Wyatt, Taylor McAllister, Linda Thompson i Michael Mumford.
Pogram pobytu Amerykanów w Polsce przewiduje m.in. zwiedzanie terenu byłego Oflagu 64, MOASu oraz Muzeum Ziemi Szubińskiej. W Warszawie udadzą się do Muzeum Katyńskiego i Muzeum Powstania Warszawskiego. Ponadto wybiorą się do Częstochowy, Auschwitz i Krakowa.
Z Nowego Jorku Andrzej Dobrowolski (PAP)
