Z wydarzeniami z lat 1830 - 1831 wiąże się pierwsza polska emigracja polityczna w XIX w., w tym do Stanów Zjednoczonych, której ślady znajdują się także w Archiwum MPA. Wśród pamiątek z tego okresu w Muzeum Polskim w Ameryce jest przepisany przez kustosza placówki dziennikJózef Hordyńskiego, majora 10 pułku ułanów litewskich, pierwszego powstańca listopadowego, który w dniu 8 XI 1831 r. dotarł za ocean.
W nocy z 29 na 30 listopada 1830 r. grupa spiskowców składająca się z uczniów warszawskiej Szkoły Podchorążych Piechoty pod przywództwem podporucznika Piotra Wysockiego opanowała Belweder – rezydencję księcia Konstantego. W ten oto sposób rozpoczęło się polskie powstanie narodowe przeciw Rosji, którego przyczyną było m.in. nieprzestrzeganie przez carów Rosji postanowień konstytucji z 1815 r. i systematyczne ograniczanie swobody Polaków.
Powstanie swym zasięgiem objęło Królestwo Polskie oraz część ziem zabranych, tj. Litwę, Żmudź i Wołyń. Pomimo początkowej przewagi Polaków i wielu zwycięskich bitew ostatecznie zakończyło się dla Polaków klęską 21 X 1831 r. Powstanie miało szanse na wygraną, jednak do jego upadku w dużym stopniu przyczynili się niewierzący w możliwość zwycięstwa i lojalistycznie nastawieni wobec cara przywódcy polityczni oraz nieudolni wojskowi dowódcy powstania. Znaczenie miała też przewaga militarna Rosji oraz negatywne stanowisko szlacheckich władz powstańczych do uwłaszczenia i likwidacji pańszczyzny na wsi, co pozbawiło powstańców wsparcia ze strony ludności chłopskiej. Powstańczy nie otrzymali także wsparcia ze strony państw europejskich.
Po klęsce powstania Królestwo Polskie dotknęło szereg represji politycznych, społecznych, gospodarczych, kulturalnych i religijnych. Skazano na kary więzienia, katorgi i zesłania kilkuset uczestników powstania oraz skonfiskowano majątki osób skazanych za udział w powstaniu.
Z wydarzeniami z lat 1830 - 1831 wiąże się także pierwsza polska emigracja polityczna w XIX w., w tym do Stanów Zjednoczonych, której ślady znajdują się w Archiwum MPA. Pierwsze wiadomości o powstaniu w Polsce dotarły do Ameryki w lutym 1831 r. za pośrednictwem prasy, natomiast pierwszym powstańcem, który w dniu 8 XI 1831 r. dotarł za ocean, był Józef Hordyński, major 10 pułku ułanów litewskich. Brał udział w bitwie pod Ostrołęką, a następnie dotarł do Prus, gdzie za próbę przedarcia się do Polski został uwięziony. Mógł jednak wychodzić do miasta i poznał Smitha, właściciela amerykańskiego statku „Elizabeth Ann”, który zaproponował mu ucieczkę do Ameryki na jego statku. Hordyński od początku swojej podróży aż do czasu opuszczenia amerykańskiego kontynentu w związku z powrotem do Europy pisał dziennik, który obrazuje jego wrażenia, spostrzeżenia, uwagi o stosunkach społecznych, ludziach, zwyczajach i wszelkich nowych dla niego zjawiskach zaobserwowanych w Ameryce. Dziennik nie zachował się w oryginale – był przechowywany w Muzeum w Raperswilu i spłonął podczas II wojny światowej. Można go jednak przeczytać, gdyż został przepisany przez kustosza MPA M. Haimana i obecnie znajduje się w Archiwum MPA. Rozpoczynając podróż Hordyński pisał: „Zaczyna się nowa kariera życia,…, iestem wybawiony z niewoli okropney pruskiey, iadę do kraju wolnego”. Po początkowych zachwytach nad Ameryką („mamy Boston przed sobą, naypięknieyszy, najwspanialszy widok, iakiego mieć można, położenie iego amphiteatralne i nad pochyłością gór cudowne”) tęsknota za Polską i chęć walki o jej wolność bierze górę i zapada decyzja o powrocie: „Starać się iak nayspieszniey wrócić do Oyczyzny ieżeli dobrze potwierdzą się wiadomości, ieżeli zaś nie można, to albo w Francyi”.
Wśród dokumentów w Archiwum MPA znajduje się wykaz nazwisk 234 Polaków przybyłych do Nowego Yorku w 1834 r. na statkach „Guerrero” i „Hebe”, którzy byli uczestnikami powstania i znajdowali się w więzieniach Austrii i Prus, a w wyniku porozumienia rządów obu tych krajów zostali wysłani na emigrację do Ameryki. Byli powstańcy zgodnie z decyzją Kongresu Stanów Zjednoczonych mieli otrzymać ziemię w niemal niezamieszkałym jeszcze wówczas stanie Illinois w okolicach Rockford. W związku z niejasnościami związanymi z prawem nadania tej ziemi polscy wychodźcy nigdy nie otrzymali, jednak kilku z nich dotarło do Illinois i się tu osiedliło, pozostali rozproszyli się po innych stanach. Źródła do dziejów pierwszej polskiej emigracji politycznej w Stanach Zjednoczonych w postaci wyżej opisanych oraz wielu innych znajdziecie Państwo w Archiwum MPA – do zapoznania się z nimi gorąco zachęcam.
Ewa Malcher
