Amerykanie polskiego pochodzenia, polscy imigranci, a nawet para „Polaków z wyboru” – 30 osób opowiedziało historię swojego życia w wyjątkowym projekcie Muzeum Emigracji w Gdyni. Artysta fotograf Tomek Zerek oraz badaczka dr Anna Muller spędzili kilka tygodni w miejscu, które ich zafascynowało. Hamtramck – mała miejscowość w stanie Michigan, wyjątkowa enklawa Polonii, a być może również miejsce będące soczewką zmian społecznych w świecie kultury zachodniej. Poznajcie „People of Hamtramck” – Muzeum Emigracji zaprasza na wystawę opowiadającą ich historie już 12 listopada w USA, a 5 grudnia w Polsce.
W Gdyni – polskim mieście portowym – powstało pierwsze w kraju muzeum poświęcone historii polskiej emigracji. Zrealizowano go w sercu portu morskiego, w odrestaurowanym, zabytkowym gmachu Dworca Morskiego, z którego przez dziesięciolecia wypływały polskie transatlantyki, także w kierunku Ameryki. Muzeum Emigracji opowiada o historii polskiej emigracji od XIX wieku aż po dziś. Tej misji służy nie tylko należąca do najnowocześniejszych w Polsce multimedialna ekspozycja stała, ale także bogaty program działań kulturalnych, badawczych i edukacyjnych. Jedno z takich działań ma w listopadzie swoją odsłonę w stanie Michigan – w miejscowości Hamtramck, której migracyjna historia warta jest szerszego przedstawienia zarówno w Polsce, jak i Ameryce.
To niewielkie miasto stanowi swoisty tygiel narodowości, kultur i tradycji. To także unikalna enklawa Polonii, w której przez dziesiątki lat osoby polskiego pochodzenia stanowiły większość mieszkańców, angażując się w życie kulturalne, polityczne oraz społeczne miasta. Szczególna rola przypadła tu polskim emigrantom na początku XX wieku – zamieszkana w większości przez niemieckich osadników rolnicza miejscowość w przeciągu zaledwie dziecięciu lat (1910–1920) zamieniła się w tętniące życiem przemysłowe miasteczko. Motorem tak dynamicznego rozwoju stało się ulokowanie w mieście fabryki samochodów Braci Dodge, w której niemal wszyscy zatrudnieni robotnicy pochodzili z Polski. Przez lata Hamtramck stało się doskonałym przykładem polsko-amerykańskiej kultury. Jeszcze w latach 70. XX wieku 9 na 10 mieszkańców miasta było Polakami – dziś prawie 3,5 tysiąca osób polskiego pochodzenia to zaledwie 14,5 procenta populacji miasta. Na ich miejsce napływają nowe grupy etniczne, w szczególności pochodzące z krajów arabskich. Położone blisko Detroit Hamtramck znalazło się w zasięgu zmian społecznych i gospodarczych, jakie dotknęły legendarne Motor City, gdzie załamanie przemysłu samochodowego stało się symbolem końca amerykańskiego snu. Mimo przemian ekonomicznych i demograficznych wciąż żywe są tu polskie tradycje, ulice noszą swojsko brzmiące nazwy, a przestrzeń miasta budują polskie kościoły, szyldy, pomniki.
Ten szczególny charakter Hamtramck stanowił inspirację dla projektu Muzeum Emigracji – „Oblicza Polonii: mieszkańcy Hamtramck”. Składa się na niego seria 30 wywiadów biograficznych z osobami polskiego pochodzenia oraz kolekcja artystycznych ujęć fotograficznych miasta i jego mieszkańców. Badania dla Muzeum Emigracji przeprowadziła dr Anna Muller z Uniwersytetu Michigan-Dearborn, autorem zdjęć jest polski fotograf – Tomek Zerek.
Zdjęcia, wzbogacone wywiadami, tworzą wystawę, która opowiada o dzisiejszym Hamtramck i stawia pytania na temat dynamiki polskiej tożsamości, a także ekspansji kultury arabskiej w tym prowincjonalnym, a jednocześnie wielokulturowym miasteczku: – Hamtramck ma w sobie coś ze szkatułkowej struktury, bo gdy wysiadamy z samochodu, otwierają się przed nami drzwi prowadzące do niewidocznych przestrzeni mieszkań, ludzi i kultur – fragmentów światów przywiezionych ze sobą w walizkach, głowach i sercach. Mieszkańcy Hamtramck twierdzą, że są jedną z pięciu najbardziej zróżnicowanych społeczności na globie. Nie wiem, czy to prawda, ale jest tu co najmniej kilkanaście narodowości, kilka religii – opowiada Tomek Zerek, autor fotografii.
Współpracująca z nim badaczka, dr Anna Muller tak podsumowuje pracę przy projekcie: – Bardzo dużo zaskoczeń. Historia tego miasta jest niesamowicie bogata. Kilka razy dziennie w głowie przerabiałam rozdziały potencjalnej książki. Ta Polonia jest zupełnie inna, inna np. niż Polonia w Chicago. Wspólnota Hamtramck była zbudowana przez robotników. To była bardzo biedna, słabo wykształcona społeczność, która przyczyniła się do budowania związków zawodowych w tym rejonie, budowała relacje pomiędzy pracownikami i pracodawcą, wpływała na twarz amerykańskiego kapitalizmu, w miejscu, gdzie ten kapitalizm się intensywnie rozwijał.
Wernisaż wystawy „Oblicza Polonii: Mieszkańcy Hamtramck” odbędzie się 12 listopada o godzinie 18.00 w Muzeum Historycznym w Hamtramck. Zdjęcia i wypowiedzi mieszkańców przedstawiają różnorodne emigracyjne historie – emigrantów zarobkowych, weteranów wojennych, emigrantów solidarnościowych. Wywiady odkrywają też zmiany w polskiej tożsamości, jakie przeżywają Polacy w drugim, trzecim pokoleniu, często nieposługujący się już językiem polskim. Przez pryzmat ich opowieści poznajemy małą, polską społeczność, która zmaga się z wyzwaniami, z jakimi mierzyć się mogą polscy emigranci pod każdą szerokością geograficzną. Wystawa ma jeszcze dodatkową, wartą uwagi warstwę – w Hamtramck niezwykle ciekawie zazębiają się polsko-katolickie wpływy z kulturą Wschodu i Południa. Zmienia się etniczna tkanka miasta, polskość powoli ustępuje miejsca kulturze arabskiej i islamowi. Właśnie ten wątek wielkiej zmiany społecznej szczególnie zajął fotografa Tomka Zerka, autora koncepcji wystawy. Fotografie portretują miasto pełne inspirujących kontrastów, oddolnych inicjatyw społecznych i kreatywnych przedsięwzięć integrujących mieszkańców.
Wystawie towarzyszy bogaty programem wydarzeń, które odbywają się w Bibliotece Miejskiej oraz w Muzeum Historycznym w Hamtramck. W programie wykłady historyczne, warsztaty tworzenia domowych archiwów historii mówionej, warsztaty familijne, a także prezentacja fotografa Tomka Zerka przedstawiająca zdjęcia miasta i jego rodzinnych historii zrobione przez młodych mieszkańców Hamtramck.
Organizatorem projektu jest Miasto Gdynia w partnerstwie z Muzeum Emigracji w Gdyni. Projekt współfinansowany jest ze środków Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej. Amerykańskimi partnerami projektu są PIAST Institute, Biblioteka Miejska w Hamtramck, Muzeum Historyczne w Hamtramck. Badania są częściowo finansowane i wsparte przez Uniwersytet Michigan-Dearborn.
Kontakt: Joanna Wojdyło, rzeczniczka Muzeum Emigracji w Gdyni (ul. Polska 1, 81-339 Gdynia), tel. + 48 58 670 41 66, + 48 606 167 972, [email protected], www.polska1.pl
Ewa Malcher
