Jednym z ostatnio zarchiwizowanych cyfrowo obiektów w Muzeum Polskim w Ameryce jest album wypełniony zdjęciami dokumentującymi budynki, pomieszczenia i życie w polonijnym domu dziecka w Niles. Fotografiom towarzyszą informacje o instytucji, jej siedzibie i zasadach funkcjonowania, które nie wszystkim przypadały do gustu...
Album został wykonany dla polskiego patrioty arcybiskupa Jana Cieplaka (1857-1926), który – skazany na wygnanie przez władze rosyjskie – ostatnie miesiące życia spędził w Stanach Zjednoczonych. Czarną okładkę w tłoczone motywy roślinne zdobi wygrawerowany napis: „Sierociniec Św. Jadwigi, Niles. ILL., USA, najprzew. Ks. Arcybiskupowi Janowi Cieplak, 3 grudnia, 1925”.
Sierociniec św. Jadwigi nie był pierwszą tego typu placówką. Przed nim istniał już sierociniec św. Józefa w Avondale, który okazał się zbyt mały na potrzeby ogromnej Polonii chicagowskiej. Problem ten częściowo rozwiązywał wielki sierociniec archidiecezjalny Najświętszej Marii Panny w Des Plaines pod Chicago. Jednak ze względu na fakt, iż wiele dzieci trafiało do niereligijnych placówek – przez co zatracały wiarę i narodową tradycję – postanowiono stworzyć duży polonijny zakład.
Sierociniec św. Jadwigi w Niles został założony w 1910 roku z inicjatywy biskupa Pawła Rhode (pierwszy polski biskup w Stanach Zjednoczonych, wybrany na stanowisko w 1908 r.) przy wspólnym wysiłku parafii i organizacji polonijnych, pod kuratelą archidiecezji chicagowskiej.
W lipcu 1911 roku 64 dzieci polskich z sierocińca w Avondale przeniesiono do nowej placówki. Pozycję zarządcy i kapelana powierzono kapłanowi – ks. Franciszkowi S. Rushowi, natomiast prowadzenie zakładu, szkoły ośmioklasowej, kursu handlowego i uzupełniającej nauki rzemiosła powierzono siostrom felicjankom.
Oryginalny trzypiętrowy budynek stał się zalążkiem stopniowo rozbudowywanego kompleksu, który osiągnął ostatecznie liczbę 10 budynków na rozległej działce. Kompleks mieścił gmach główny z biurami i szkołą, gmach dla chłopców, gmach dla dziewcząt, kaplicę, budynki: jadalni, szpitala, pralni i ciepłowni, drukarni i introligatorni oraz zabudowania gospodarskie: stajnie, garaże, kurniki, chlewy, narzędziownie. Za zabudowaniami rozciągał się pokaźny ogród warzywny. Przed gmachem głównym znajdował się park zakładowy z klombami.
Wybudowanie sierocińca znacznie przyczyniło się do zwiększenia populacji Niles. W momencie utworzenia lokalnego samorządu w 1899 roku miasteczko liczyło 500 mieszkańców, w 1920 – 1 200, w tym 670 dzieci w sierocińcu w wieku od 2 do 15 lat. W latach 30. populacja wzrosła do 2 135 osób, w tym 800 dzieci w sierocińcu.
W 1946 roku 104 polskie dzieci ze zlikwidowanej kolonii sierot wojennych w Santa Rosa w Meksyku znalazło schronienie w sierocińcu, a kolejnych 128 zostało rozlokowanych przez przełożonych sierocińca św. Jadwigi u rodzin i w innych placówkach.
Ogółem w czasie swojego istnienia placówka stała się domem dla ponad 7 tysięcy dzieci.
Sierociniec został zamknięty w 1961 roku, a dzieci trafiły do Sierocińca Anioła Stróża. Budynki byłego domu dla sierot służyły jako siedziba seminarium katolickiego Niles College do 1995 roku, a następnie ustąpiły miejsca prywatnemu kompleksowi mieszkalnemu.
Krótka historia i zasady funkcjonowania sierocińców chicagowskich
Prawie wszystkie dzieci w dziewiętnastowiecznych sierocińcach miały co najmniej jednego, jeżeli nie obydwoje rodziców przy życiu. Instytucje te z założenia były bezpiecznym miejscem, do którego samotny rodzic mógł wysłać dziecko lub dzieci w kryzysie.
Na przełomie wieków reformatorzy z Jane Adams na czele atakowali sierocińce jako „przechowalnie” dzieci, które przebywały w niezdrowych warunkach w zatłoczonych budynkach. Mimo protestów nowe sierocińce powstawały w latach 1890-1920. W 1910 roku Chicago miało ich ponad 30. Większość zamieszkiwało od 200 do 900 dzieci.
Stopniowo jednak reformowano i zmniejszano sierocińce, starając się symulować warunki panujące w prawdziwym domu. Niektóre placówki zamieniły się w instytucje poszukujące rodzin zastępczych dla sierot (foster home placement centers).
Sierocińce zaczęły powoli znikać w dwóch etapach po drugiej wojnie światowej. W latach 1945-1960 ponad połowa sierocińców pod presją organizacji społecznych zamknęła działalność lub zmieniła profil, skupiając się na psychoterapii dziecięcej. We wczesnych latach siedemdziesiątych departament ds. rodziny i dziecka w stanie Illinois zamknął pozostałe sierocińce, z wyjątkiem zaledwie kilku. Sierociniec Anioła Stróża, który na początku lat 70. zamieszkiwało jeszcze 400 dzieci, zakończył działalność w 1974.
Oprócz albumu, z któego pochodzą zdjęcia dokumentujące życie w sierocińcu, archiwum MPA posiada również serię zdjęć z wizyty arcybiskupa Chicago Samuela Stritcha w sierocińcu w 1940 roku, serię kolorowanych pocztówek sierocińca oraz broszurę na temat placówki. W bibliotece MPA znajdują się także trzy prace magisterskie (1945, 1947, 1950) z dziedziny socjologii oparte na wnikliwych badaniach instytucji.
Zapraszamy do odwiedzenia naszej placówki oraz korzystania z bogatych zasobów wiedzy, kultury i sztuki tu zgromadzonych. Zachęcamy również do finansowego wsparcia muzeum oraz jego cennych kolekcji, tak aby mogły być one należycie przechowane dla kolejnych pokoleń.
Julita Siegel
Muzeum Polskie w Ameryce
Zdjęcia: Pulaski Art Photo Studio/Maxa Prusinskiego/arch. Muzeum Polskiego w Ameryce
Ewa Malcher
