Jedna z najpopularniejszych kolęd świątecznych "Cicha noc" została po raz pierwszy wykonana 195 lat temu, podczas pasterki w 1818 r. w austriackim Oberndorf bei Salzburg. Autorem niemieckich słów jest Joseph Mohr, muzykę skomponował Franz Xaver Gruber.
Joseph Mohr napisał słowa do słynnej kolędy 24 grudnia 1816 r., gdy przebywał w Mariapfarr w regionie Lungau, gdzie był wikarym w parafii św. Mikołaja w Oberndorf bei Salzburg. Jego dzieło miało sześć zwrotek. Na melodię musiał czekać jeszcze dwa lata. W 1818 r. zaproponował Franzowi Gruberowi napisanie muzyki do swojego wiersza.
Mohr wyruszył w trzykilometrową trasę ze swojego domu w Oberndorfie do mieszkania Grubera w Arnsdorf, by pokazać mu wiersz, jaki napisał dwa lata wcześniej. Teraz pilnie potrzebował muzyki do słów. Musiał mieć jakąś bożonarodzeniową pieśń do zaśpiewania podczas mszy, która miała zacząć się o północy.
Kolędę napisał nauczyciel
Gruber pracował jako nauczyciel w szkole podstawowej i organista kościelny w Arnsdorfie, a także pobliskim Oberndorf bei Salzburg. Ponieważ kościół dysponował jedynie niewielkimi, przenośnymi organami, Gruber przygotował aranżację uzupełnioną o partię gitary, ulubiony instrument Mohra. Utwór napisany został na dwa głosy solowe w towarzystwie chóru. Potrzeba mu było jedynie kilku godzin na skomponowanie muzyki.
Inauguracyjne wykonanie "Stille Nacht" odbyło się podczas pasterki w 1818 r. Mohr grał na gitarze i wziął na siebie partię tenorową, Gruber śpiewał basem. Kompozytor nie wiązał z utworem szczególnych nadziei, uznając go za przeciętny. Kolęda przypadła jednak do gustu mieszkańcom i wkrótce stała się popularna także w okolicznych miastach. Zaczęły mnożyć się odpisy od oryginalnego zapisu - ten, należący do Grubera, zaginął. Ostał się natomiast oryginalny rękopis słów kolędy autorstwa Mohra. Najstarszy znany odpis "Stille Nacht" datowany jest na 1822 r. Rękopisy przechowywane są w archiwach w Hallein pod Salzburgiem.
Nie pierwszy wspólny utwór
Jeden z odpisów trafił w ręce królewskiej kapeli dworskiej, stacjonującej w Berlinie. W 1854 r. wysłała ona list do Oberndorfu z pytaniem o nazwiska kompozytorów - kolejne zapisy nie podawały nazwisk autorów kolędy. 30 grudnia 1854 r. Gruber odpisał, zawierając w liście szczegóły powstania utworu. W 1866 r. "Stille Nacht" została zaliczona do kanonu pieśni kościelnych.
Nie był to jedyny, jak sądziło się do 2006 r., owoc współpracy Mohra z Gruberem. Kilka lat temu w archiwum diecezjalnym w Salzburgu znaleziono rękopis utworu "Te Deum", autorstwa tego duetu.
W 1859 r. biskup Kościoła Episkopalnego John Freeman Young przygotował angielskie tłumaczenie "Stille Nacht", czyniąc z niej "Silent Night", pod którym to tytułem kompozycja stała się jedną z najpopularniejszych pieśni świątecznych.
Polska "Cicha noc"
Polskie słowa kolędy ułożył w 1930 r. Piotr Maszyński, dyrygent i kompozytor. Kilka lat wcześniej, w latach 1888-1905, doprowadził do publikacji sześciu zeszytów, zawierających polskie i zagraniczne pieśni kościelne. Seria nosiła tytuł "Lutnia". Dziś "Stille Nacht" przetłumaczono na ponad 140 języków.
W czasie trwania I wojny światowej "Cicha noc" była jedyną kolędą, śpiewaną przez walczących po obu stronach konfliktu. Śpiewali ją żołnierze niemieccy, francuscy i brytyjscy w wigilię 1914 r., podczas słynnego "rozejmu bożonarodzeniowego", tymczasowego zawieszenia broni, jakie miało miejsce w okolicach belgijskiego miasta Ypres.
W ramach świątecznego bratania się żołnierzy, rozegrano wówczas także mecz piłkarski, w którym Niemcy pokonali aliantów 3:2. Mecz zakończył się, gdy piłka przebiła się na drucie kolczastym.
Ewa Malcher
