Książę wolności

Ignacy Jan Paderewski urodził się 6 listopada 1860 roku we wsi Kuryłówka na Podolu, znajdującej się wówczas pod zaborem rosyjskim. Obecnie jest to teren Ukrainy. Matka Poliksena z domu Nowicka była córką profesora prawa z Uniwersytetu Wileńskiego, który razem z żoną został uwięziony i deportowany do Kaługi za udział w Powstaniu Listopadowym 1830 roku. Na zesłaniu urodziła się matka Paderewskiego i na zesłaniu zmarł jej ojciec. Matka Paderewskiego zmarła kilka miesięcy po urodzeniu syna.

Podczas obecności w domu 3-letniego syna ojciec Paderewskiego został aresztowany przez carskie wojsko i zabrany do więzienia w Kijowie za pomoc powstańcom w Powstaniu Styczniowym 1863 roku. Kiedy 3-letni Ignacy pytał rosyjskich żołnierzy “dokąd zabieracie mojego ojca?” to zapytany żołdak zbił go nahajką. (“Pamiętniki Paderewskiego”, The Paderewski Memoirs by I.J.P. and Mary Lawton, str.5).

Rosjanie zdemolowali ich dom. Rozbili wszystkie szyby w oknach, talerze i wszystkie szklane przedmioty w domu. Wyrzucili wszystkie książki przez okno i spalili je przed domem. (“Pamiętniki Paderewskiego”, The Paderewski Memoirs by I.J.P. and Mary Lawton).

Ignacy urodził się w zniewolonym kraju i przez prawie 60 lat doświadczał ojczyzny zniewolonej zaborami obcych mocarstw. Nie znał swojej matki, bo ta zmarła kilka miesięcy po urodzeniu syna. Jego ojciec był w więzieniu w Kijowie przez ponad rok. Został zwolniony z więzienia, gdy Ignacy miał 4 lata. W zastępstwie nim i jego dwa lata starszą siostrą opiekowała się siostra ich uwięzionego ojca, która wzięła dzieci do Nowosiółek oddalonych o 150 kilometrów od Kuryłówki.

Miejscowi chłopi upominali się o wypuszczenie ojca Paderewskiego z więzienia, bo był on uczciwym zarządcą majątków i dobrym człowiekiem. Po wypuszczeniu z więzienia ojciec przyjechał do Nowosiółek i tam razem mieszkali. Kiedy ojciec znalazł nową pracę, to wyprowadzili się z domu ciotki i zamieszkali w Sudykowie w pobliżu żydowskiego cmentarza. Paderewski w swoich pamiętnikach (Memoirs) wspomina, że sąsiedztwo cmentarza, a zwłaszcza częste pogrzeby, wywierały na jego dziecięcym umyśle przygnębiające wrażenie. Płacze, lamenty, zawodzenie kobiet, które następowały po złożeniu ciała do grobu, były dla dzieci przygnębiające. Ciała według tradycji nie były skaładane do grobu w trumnie. Niesiono je owinięte w płótno i tak wkładano do grobu, co potęgowało tragizm sytuacji.

Kilkuletni Ignacy miał wiele snów w tym czasie o swojej śmierci. Sytuacja w niedługim czasie zmieniła się na lepsze, bo ojciec Ignacego ożenił się po raz drugi z wdową, która miała dzieci z pierwszego małżeństwa o kilka lat starsze od Ignacego. Rodzina się powiększyła i Ignacy miał towarzystwo do zabaw. W tym czasie Ignacy wolał wspinać się po drzewach niż ćwiczyć grę na fortepianie. Pewnego razu, wspinając się na drzewo w celu zerwania gruszki, która kusiła małego chłopca swoją okazałością, Ignacy podarł swoje nowe ubranie i chociaż ojciec za to go nie zbił, to jednak za karę przez długi czas nie kupił mu nowego ubrania.

Ignacy był bardzo uzdolnionym dzieckiem z prawie doskonałą, fotograficzną pamięcią. W wieku 6 lat potrafił w pamięci mnożyć 4 cyfrowe liczby, jak sam zapisał w swoich pamiętnikach (“Memoirs”, strona 19 ). Kiedy miał zaledwie 10 lat, chciał pomóc swemu zniewolonemu krajowi odzyskać niepodległość.

Do lat dwunastu Ignacy nauki pobieral w domu. Uczył się również języka francuskiego.

Kiedy miał dwanaście lat, ojciec zawiózł go do Warszawy i zapisał na dalszą naukę w Instytucie Muzycznym, ponieważ Ignacy przejawiał zdolności muzyczne.

W Warszawie Ignacy mieszkał u rodziny Kerntopf, która posiadała zakłady produkujące fortepiany. Było to bardzo korzystne dla Ignacego, bo tam spotykał znanych muzyków, a także był zabierany na koncerty muzyczne.

Naukę w Instytucie Muzycznym w Warszawie Ignacy ukończył mając 18 lat. Specjalizował się w grze na pianinie.

Po ukończeniu nauki został nauczycielem gry na fortepianie w szkole, którą ukończył. Tam, już jako nauczyciel, poznał i później poślubił studentkę Antoninę Korsakównę. Rok później, w kilka dni po urodzeniu syna, któremu nadano imię Alfred, żona Paderewskiego zmarła w 1880 roku.

Ignacy Paderewski dwa razy podróżował do Berlina na dalszą naukę. Jego nauczycielami w Akademii Muzycznej byli profesorowie Kiel i Urban.W Berlinie studiował komponowanie muzyki i zapisywanie muzyki dla orkiestry na różne instrumenty muzyczne (kompozycję, instrumentację i kontrapunkt). Po powrocie z Niemiec udał się do Zakopanego, gdzie skomponował muzykę pod tytułem “Album Tatrzański”. Na Podhalu dla Tytusa Chałubińskiego skomponował Mienuet, majestatyczny taniec, przypominający trochę Poloneza, (Memoirs). Tytus poznał Paderewskiego z Heleną Modrzejewską, która w Krakowie zorganizowała koncert dla Ignacego. Ona recytowała wiersze, a on akompaniwał na fortepianie. Dochód z koncertu Modrzejewska w całości przekazała Ignacemu i zachęciła go do wyjazdu na studia pianistyczne do Wiednia u Teodora Leszetyckiego. W 1884 Paderewski wyjechał do Wiednia na dalszą naukę i został uczniem profesora Teodora Leszetyckiego, który uczył go za darmo (Pamiętniki, str. 83), a później zarekomendował do pracy jako nauczyciela gry na pianinie w Strasburgu, gdzie Paderewski uczył przez cały rok szkolny. Po roku Paderewski powrócił na dalszą naukę do profesora Leszetyckiego.

Po odbyciu kilku kolejnych lekcji Leszetycki pomógł Paderewskiemu zadebiutować muzycznie w Wiedniu. Zachęcony sukcesem, Paderewski udał się z koncertami do Paryża a później do Anglii i USA.

Ignacy Paderewski odbył dwadzieścia tournée koncertowych w Stanach Zjednoczonych. Pierwsze amerykańskie tournée Paderewskiego trwało od 17 listopada 1891 roku do 29 kwietnia 1892 r. Był to wspaniały sukces I. Paderewskiego. Ogółem dał 107 recitali. Trasa koncertowa wiodła między innymi przez Nowy Jork, Boston, Chicago i inne większe miasta amerykańskie.  Drugie amerykańskie tournée trwało od 28 grudnia 1892 do 5 maja 1893 roku. Przyczyniło się ono do jeszcze większej popularności Ignacego Jana Paderewskiego. Był to sukces artystyczny i finansowy.

Syn Ignacego miał paraliż dziecięcy. Miał trudności z chodzeniem. Synem Alfredem najpierw opiekowała się teściowa, później dziadek, ojciec Paderewskiego, a kiedy syn miał już 8 lat, to zaopiekowała się nim żona znanego muzyka, Helena Górska von Rosen, która później po unieważnieniu swego pierwszego małżeństwa została żoną Paderewskiego, młodszego od siebie o 4 lata wdowca. Syn, którego choroba nazywała się także Heine Medina, zmarł w wieku 20 lat.

Trzecie tournée objęło całe Stany Zjednoczone od Atlantyku po Pacyfik. Trwało od 4 listopada 1895 roku do 18 kwietnia 1896. Utrwaliło ono na stałe sławę Ignacego Paderewskiego jako mistrza w grze na fortepianie. Później na koncertach po całym niemal świecie Paderewski między innymi grał swoje własne utwory, które na stałe weszły do światowego repertuaru pianistycznego i orkiestrowego. Ignacy Jan Paderewski to przede wszystkim patriota, wybitny pianista, kompozytor i mąż stanu. Był artystą muzykiem i kompozytorem uznanym na całym świecie.

Ignacy Jan Paderewski wniósł wiekopomne zasługi dla kultury polskiej. Do wspaniałego dorobku kompozytorskiego Ignacego Paderewskiego zaliczamy między innymi:

Fantazja polska – utwór na fortepian i orkiestrę. Paderewski skomponował Fantazję polską w przeciągu 5 tygodni, latem 1893 roku. Fantazja polska to żywa, wulkaniczna wprost symfonia o temacie narodowym. Utwór przejawia się wzniosłością ducha Ignacego Paderewskiego.

Kolejne utwory to Preludium i Kaprys, opus 14-3, Menuet g-moll, op. 14-1, Elegia, Legenda, op. 16-1, Miscellanea, op. 16, 1-3, Chants du voyageur, op. 8 nr. 3, Fantastyczny krakowiak, op. 14-6, Tańce polskie,  Wariacje i Fuga a-moll na fortepian i orkiestrę op. 17, napisał w wieku 28 lat. Album Tatrzański, Sonata na skrzypce i fortepian, opera Manru skomponowana w 1900 roku. Jest to dramat liryczny w trzech aktach, libretto zostało napisane przez Alfreda Nossig. Sonata fortepianowa es-moll op. 21 (1903 rok), monumentalna Symfonia h-moll, op. 24, b-moll (nazwana także Symfonią Polonia, skomponowana dla uczczenia 40 rocznicy Powstania Styczniowego, 1863 –64, ukończona została w 1907 roku), Hej Orle Biały – hymn na chór i orkiestrę wojskową (do słów Paderewskiego).

Jego twórczość kompozytorska to żywa, dynamiczna, przepełniona akcją muzyka pełna wzniosłości i zamyślenia, muzyka subtelnych tonów i pełna powagi.

Ignacy Paderewski na fortepianie grał fenomenalnie, innowatorsko jak na tamte czasy. Czasami dźwięk pojedynczego klawisza do złudzenia przypominał uderzenie dzwonu, innym razem jego mistrzowska gra na fortepianie przypominała grę całej orkiestry. Podczas gry zawsze był głęboko zamyślony. Grając prawie zawsze komponował ten utwór na nowo, odtwarzając go w nowej interpretacji. Był najwybitniejszym wykonawcą utworów Chopina.

W roku 1894 Paderewski przeżył śmierć swojego ukochanego ojca, któremu kilka lat wcześniej kupił dom w Żytomierzu. Władze Rosji nie wydały mu paszportu, aby mógł uczestniczyć w pogrzebie własnego ojca.

W kolejnych latach Paderewski poświęcał się pracy kompozytorskiej. Nieustannie się dokształcał. Posiadał dużą kolekcję książek, które później przekazał narodowi polskiemu. Czynił różne inwestycje finansowe poprzez swoich plenipotentów, jednym z nich był kuzyn jego drugiej żony. Jedną z tych inwestycji było powstanie obrazu Golgoty namalowanej przez Stykę i trzech innych polskich malarzy. Ignacy zakupił trzy posiadłości w Polsce, które po kilku latach sprzedał ponosząc straty finansowe. Tak samo było z posiadłością w Kalifornii. Największą posiadłością w Polsce była Kąśna Dolna koło Ciężkowic.

W 1904 roku Paderewski koncertował w Australii i Nowej Zelandii. Nieustanne koncerty, podróże, sława i wielkie pieniądze odciągały go od pracy kompozytorskiej.

I. Paderewski przyczynił się w znacznej mierze do odzyskania niepodległego bytu narodu. Jego zasługi mają ponadczasowy wymiar. Ignacy Paderewski był utalentowany i obdarzony doskonałą pamięcią. Wiele jednak w swoim życiu zdobył ciężką pracą i determinacją swojej woli.

Jego oddanie sprawie niepodległości Polski rozbudzało świadomość i umacniało tożsamość narodową. W 1908 roku w Paryżu Paderewski zatrudnił Antoniego Wiwulskiego do wykonania pomnika Grunwaldu, który został odsłonięty w Krakowie w 1910 roku, aby uczcić 500-lecie zwycięskiej bitwy nad Zakonem Krzyżackim (z którego w 1525 roku powstało pierwsze na świecie protestanckie państwo Prusy, za zgodą króla Polski).

Podczas uroczystości odsłonięcia pomnika Grunwaldu Ignacy Paderewski powiedział: “Donator tego pomnika i ci, którzy pomogli w jego budowie, dają go w dziękczynieniu jako wotum na ołtarzu patriotyzmu dla chwalebnej pamięci ich praojców, przywołując te wzniosłe dusze, które wieki temu zjednoczone z Bogiem, aby zainspirować dzieci Ziemi miłością i pokojem, aby wpoić w ich serca nadzieję, tolerancję i dobrą wolę; bez których ani cnota, ani dzielność nie mogą być osiągnięte”. Przemówienie Paderewskiego przy pomniku Grunwaldu trwale zapadło do umysłów wielu Polaków. Na pomniku jest napis: "Praojcom na chwałę, braciom na otuchę".

W niedługim czasie Paderewski zasłynął jako mówca. Podczas obchodów setnej rocznicy urodzin Chopina. We Lwowie, który był pod zaborem austriackim, Paderewski powiedział: “…Zabraniano nam Słowackiego, Krasińskiego, Mickiewicza. Nie zabraniano nam Szopena. A jednak w Szopenie tkwi wszystko, czego nam wzbraniano: barwne kontusze, pasy złotem lite, posępne czamarki, krakowskie rogatywki, szlachecki brzęk szabel, naszych kos chłopskich połyski, jęk piersi zranionej, bunt spętanego ducha, krzyże cmentarne, przydrożne wiejskie kościółki, modlitwy serc stroskanych, niewoli ból, żal straconej wolności, tyranów przekleństwo i zwycięstwa radosna pieśń. Więc krzepmy serca do wytrwania… bo nie ginie naród, który ma taką wielką, nieśmiertelną duszę”.

To samo można powiedzieć o Paderewskim i jego muzyce. Jego przemówienie zjednało Polaków na całym świecie. Odbyły się koncerty upamiętniające muzykę Chopina. Grał uczeń Ignacego Paderewskiego. Muzycy lwowscy wykonali symfonię Polonia, którą Paderewski napisał dla upamiętnienia 40. rocznicy Powstania Styczniowego 1863-64.

Przemówienie we Lwowie było zapoczątkowaniem działalności politycznej Paderewskiego, który nieustannie koncertował po całym świecie. W latach 1911-14 grał w Meksyku, Brazyli, Argentynie, USA a także w Afryce. Ignacy Paderewski był ambasadorem muzyki i ambasadorem polskiej sprawy. Głosił on pokój swoją muzyką, działalnością filantropijną i dyplomatyczną.  Paderewski był uczciwy i dobroduszny. Takim był również jako polityk. Był to wspaniały człowiek, który reprezentował narodowe wartości. Był wielkim patriotą, tak jak był jego ojciec i rodzina jego matki. Pomógł odzyskać wolność swojemu krajowi, dla wolności którego zarzucił swoją działalność artystyczną.

© Artur Wielgus 2010