Joanna Marszałek
W mijającym tygodniu upłynął rok od wejścia w życie historycznej i owianej licznymi kontrowersjami reformy systemu kaucji w Illinois, która całkowicie wyeliminowała pieniądze z systemu sądownictwa karnego. Z pierwszych analiz wynika, że nie spełniły się najgorsze obawy krytyków, przewidujących gwałtowny wzrost przestępczości związany z „wypuszczaniem na wolność groźnych przestępców”. Po roku niektórzy uważają, że prawo wymaga dalszych poprawek, a jeszcze inni okrzyknęli je już sukcesem.
Illinois był pierwszym stanem w USA, który zniósł kaucję gotówkową na drodze legislacji. 18 września 2023 r. weszła w życie Ustawa o Sprawiedliwości Przedprocesowej (Pretrial Fairness Act), która całkowicie wyeliminowała konieczność wpłacenia kaucji przez osoby aresztowane i oczekujące na proces sądowy w Illinois. Zmiany były częścią SAFE-T Act (Safety, Accountability, Fairness and Equity-Today) – ustawy podpisanej przez gubernatora J. B. Pritzkera jeszcze w 2021 roku.
Reforma była odpowiedzią na długo toczącą się dyskusję dotyczącą niesprawiedliwości w systemie kaucji gotówkowych. Zdaniem zwolenników reformy, w wielu przypadkach to status finansowy oskarżonej osoby, a nie jej ryzyko wobec społeczeństwa, decydował o tym, czy będzie ona oczekiwać na proces na wolności, czy też w powiatowym więzieniu. Wykazywano, że system był nieproporcjonalnie niekorzystny dla społeczności mniejszościowych, zwłaszcza Afroamerykanów i Latynosów.
Po reformie decyzja o zatrzymaniu oskarżonego w areszcie należy do sędziego i następuje na wniosek prokuratury, która musi udowodnić, że wobec danego oskarżonego istnieje ryzyko ucieczki lub że stanowi on niebezpieczeństwo dla ogółu społeczeństwa. Oskarżeni o mniejsze wykroczenia zostają zwolnieni za poręczeniem powrotu do sądu na kolejne przesłuchania. Sędziowie zachowali też prawo do wyznaczania warunków zwolnienia.
Przeciwnicy, którzy do końca walczyli o zatrzymanie reformy, podkreślali, że spowoduje ona wypuszczanie niebezpiecznych przestępców z powrotem do społeczeństwa.
Pierwsze dane na temat skuteczności reformy zaprezentowane 11 września w raporcie Centrum Sprawiedliwości Karnej Uniwersytetu Loyola (Loyola University’s Center for Criminal Justice). Wskazują nie tylko na to, że – wbrew wcześniejszym obawom przeciwników reformy – przestępczość w całym stanie nie zwiększyła się, ale wręcz spadła.Badanie Uniwersytetu Loyola obejmuje rok rozpoczynający się 6 miesięcy przed i kończący się 6 miesięcy po wejściu w życie reformy. Wyniki raportu przedstawił jeden z badaczy – David Olson.
Według raportu:
- Wskaźnik niestawiennictwa w sądzie spadł w całym stanie z 17 do 15 proc.
- Wskaźnik przestępstw z użyciem przemocy i przestępstw przeciwko mieniu spadły w całym stanie o 12 proc.
- Populacja więzienia w powiecie Cook i innych powiatach na terenach miejskich w Illinois zmniejszyła się o 14 proc., a w powiatach na terenach wiejskich – o 25 proc.
W prezentacji raportu wzięła udział prokurator stanowa powiatu Cook Kim Foxx, która od początku była zwolenniczką reformy. Foxx, która w listopadowych wyborach nie ubiega się o reelekcję, konsekwentnie twierdzi, że poprzednie prawo kaucji gotówkowej było „rasistowskie”.
Republikański kandydat na prokuratora stanowego powiatu Cook Bob Fioretti stwierdził jednak, że jeżeli wygra, to rozszerzy jeszcze bardziej zakres decyzyjny sędziego, które przestępstwa kwalifikują podejrzanego do zatrzymania w areszcie, a które nie.
Wśród zwolenników reformy jest też prokurator stanowy powiatu Lake Eric Rinehart. Jego zdaniem, nie doprowadziła ona do wypuszczania z więzień morderców i gwałcicieli; wręcz przeciwnie. Rinehart, cytowany przez „Daily Herald” powiedział, że po reformie w więzieniu powiatu Lake jest teraz więcej podejrzanych oskarżonych o zabójstwa i przestępstwa seksualne. Dodał, że zamożni handlarze narkotykami, drapieżcy seksualni czy sprawcy przemocy domowej nie mogą teraz użyć gotówki, aby wykupić się z więzienia, a przestępczość w powiecie Lake spada w szybszym tempie niż krajowa średnia.
Prokurator stanowy powiatu DuPage Robert Berlin, początkowo krytyk reformy, przyznał, że prawo sprawdziło się w przypadku przestępstw z użyciem przemocy, gdyż prawie wszystkie wnioski prokuratury o zatrzymanie podejrzanego w areszcie zostają zatwierdzone przez sąd. Stwierdził jednak, że prawo wymaga dalszych poprawek. On też chciałby, aby sędziowie mieli większą swobodę decyzji co do zatrzymania podejrzanych o przestępstwa takie jak włamania, kradzież detaliczna, w tym zorganizowana.
Berlin przywołał sprawę dwóch kobiet, 31-letniej Renaeshii McDowell i 28-letniej Shanii Jacobs z Chicago. Były oskarżone o włamanie i kradzież detaliczną w JCPenney w Yorktown na sumę niecałych 500 dolarów. Zostały zwolnione, ponieważ w świetle SAFE-T Act włamanie z kradzieżą detaliczną nie kwalifikują do zatrzymania w areszcie (non- detainable offense), chyba że oskarżony stanowi poważne ryzyko ucieczki. Niecałe 3 tygodnie później te same kobiety zostały oskarżone o kradzież na sumę ponad tysiąc dolarów z innego sklepu.
Również prokurator stanowa powiatu Kane Jamie Mosser powiedziała, że nowy system działa, a „osoby, które powinny być przetrzymywane, są przetrzymywane, ponieważ nie mogą się wykupić” – cytuje „Daily Herald”. Wyraziła jednak frustrację, że organy ścigania muszą ciągle radzić sobie z tymi samymi sprawcami przestępstw, za które sędziowie nie mogą już zatrzymywać do czasu rozprawy, jak wspomniane włamania i kradzieże, bezprawne wtargnięcie (trespassing) czy pierwszy atak na stróża prawa (dopiero drugi atak na stróża prawa kwalifikuje się na zatrzymanie oskarżonego w areszcie).
Ze zmian po wprowadzeniu reformy zadowolony jest też obrońca publiczny powiatu Cook Sharone Mitchell. Stwierdził, cytowany przez „Daily Herald”, że „po raz pierwszy decyzja o zatrzymaniu w więzieniu osoby o domniemanej niewinności jest podejmowana celowo i nie decyduje o niej dostęp do bogactwa”.
Nie wszyscy są podobnego zdania. Szeryf powiatu Kane Ron Hain uważa, że nowy system prowadzi do zatrzymywania większej liczby osób i obciążenia systemu sądowego poprzez zwiększenie liczby spraw.
Badacze zauważyli też wydłużenie czasu wstępnego przesłuchania przed sędzią. W powiatach na terenach miejskich, gdzie obsługuje się dużą liczbę spraw karnych, czas trwania wstępnego przesłuchania wzrósł ze średnio czterech minut przed wejściem w życie ustawy do około 16 minut po wejściu nowych przepisów. Przed wprowadzeniem nowego prawa większość dyskusji podczas pierwszego przesłuchania koncentrowała się na zarzucanym przestępstwie i historii kryminalnej oskarżonego. Teraz większy nacisk kładzie się na siłę dowodów przeciwko oskarżonemu, a także na ryzyko, jakie on stwarza dla społeczeństwa. Sędziowie zaś zaczęli przedstawiać bardziej szczegółowe wyjaśnienia swoich decyzji.
Badacze z Loyoli stwierdzili też, że nie sposób przeoczyć wpływu eliminacji kaucji gotówkowej na finanse poszczególnych samorządów. Co roku w całym stanie oskarżeni wpłacali 140 mln na poczet zwolnień za kaucją. To pieniądze, które dziś pozostają w lokalnych społecznościach, ale już ich nie przybywa.
Joanna Marszałek
[email protected]
