Jola Plesiewicz
Podczas słowno-muzycznego spektaklu w chicagowskim Muzeum Polskim w Ameryce i projekcji filmu „Wielka droga” celebrowano 80. rocznicę zwycięskiej bitwy o Monte Cassino. Niezwykłe otoczenie w postaci zgromadzonych wśród Polonii pamiątek stwarzało wyjątkową atmosferę szacunku, patosu i pamięci.
– Państwa tu przybycie jest świadectwem miłości do tych, którzy polegli za Ojczyznę – powitała zgromadzonych Barbara Kożuchowska.
Spektakl rozpoczął Andrzej Piekarski – aktor Teatru Ref-Rena. W słowie wstępnym mówił o żołnierzach II Korpusu Polskiego pod dowództwem generała Władysława Andersa, którzy zdobyli Monte Cassino i o tych, którzy opisali to wydarzenie, Feliksie Konarskim Ref-Renie i kompozytorze Alfredzie Schutzu.
– Pieśń „Czerwone maki na Monte Cassino” trafiła natychmiast do serc i uczuć Polaków i stała się drugim hymnem – podkreślił Andrzej Piekarski.
Wspominając utalentowanego Ref-Rena nawiązał do założonego przez niego teatru i aktorów występujących w prezentowanym spektaklu:
– Starsi mieszkańcy Chicago i okolic na pewno pamiętają Teatr Ref-Rena, który istniał od 1965 do 1991 roku. Z artystów i aktorów, którzy występowali w tym teatrze niestety, została tylko garstka. Są między nami te osoby: Barbara Kożuchowska, Julita Mroczkowska, Liliana Para-Piekarski – powiedział Andrzej Piekarski.
Przedstawiając refrenowską obsadę, nie pominąwszy własnej osoby, dodał informację o uczestniczącym w nim aktorze młodszego pokolenia – Marcinie Kowaliku.
Zaprezentowany program został napisany i złożony przez Stanisława Konarskiego Ref-Rena. Aktorom akompaniował przy fortepianie Sławomir Bielawiec.
Po patriotycznym programie słowno-muzycznym został wyświetlony pierwszy, powojenny, fabularny film polski „Wielka droga” powstały w 1946 roku we Włoszech, w reżyserii Michała Waszyńskiego.
Film został wyprodukowany przez Oddział Kultury i Prasy 2. Korpusu Armii Polskiej na Wschodzie – z wyjątkiem materiałów nagranych przez samych członków armii – kręcony był w Cinecittà, największym studiu filmowym we Włoszech.
Trafił do Polski w 1962, lecz z powodu jego antysowieckiego charakteru pierwsze pokazy miały miejsce w latach 1988-1989 i dostępne były wyłącznie dla środowisk studenckich.
W Polsce widzowie obejrzeli film w 1991 roku, gdy „Wielka droga” została wyemitowana przez Telewizję Polską.
W 2022 roku film został odrestaurowany cyfrowo przez Filmotekę Narodową – Instytut Audiowizualny w oparciu o dwa kontrnegatywy wykonane w latach 60. z kopii nitro pozyskanej z USA.
Uroczysta premiera „Wielkiej drogi” odbyła się tego samego roku podczas Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni.
Publiczność w Chicago obejrzała „Wielką drogę” w Muzeum Polskim w Ameryce 19 maja 2024 roku, 76 lat po ukończeniu filmu, z okazji 80 rocznicy zwycięstwa pod Monte Cassino.
Zdjęcia kręcone przez Czołówkę II Korpusu Polskiego ukazują życie żołnierzy, ćwiczenia oraz udział w operacjach wojskowych z przygotowaniami do bitwy o Monte Cassino.
Akcja filmu rozpoczyna się w trakcie bitwy o Monte Cassino, podczas której podchorąży Adam Krajewski (Albin Ossowski) zostaje ranny i czasowo traci wzrok. Rannym opiekuje się pielęgniarka Jadzia (Jadwiga Andrzejewska), którą niewidzący Adam bierze za swoją narzeczoną Irenę (Renata Bogdańska, właściwie Irena Anders). Pielęgniarka Jadzia nie wyprowadza pacjenta z błędu, za namową ordynatora (Józef Winawer), czyta potajemnie pamiętnik Adama. Zdaniem lekarza taki fortel może przyśpieszyć leczenie.
Wspomnienia zapisane w pamiętniku to losy pary narzeczonych rozłączonych wojną: od oblężenia Lwowa w 1939 roku do formowania armii Andersa w ZSRR, poprzez tułaczkę w Iranie, Iraku, Palestynie i Egipcie aż po kampanię włoską. Zapiski podchorążego kończą się na maju 1944 roku, przed rozpoczęciem bitwy o Monte Cassino. Adama odnajduje narzeczona Irena i wyznaje mu, że to nie ona, ale pielęgniarka Jadzia opiekowała się nim podczas choroby. Adam jest wdzięczny zakochanej w nim pielęgniarce. Jednak odchodzi z Ireną, bierze z nią ślub i razem rozpoczynają nowe życie po wojnie.
Celem produkcji było utrwalenie pamięci o tragicznych i bohaterskich losach Polaków, którzy przez łagry i Bliski Wschód dotarli do Włoch i walczyli u boku aliantów z Niemcami, i ciągle wierzyli, że kiedyś powrócą do wolnej ojczyzny.
W obsadzie aktorskiej wiele osób nie występuje w napisach, np.: Adam Aston – aktor w teatrzyku polowym śpiewający piosenkę „Czerwone maki”, Feliks Konarski – reżyser w teatrzyku polowym, Nina Oleńska Helcia, aktorka w teatrzyku polowym śpiewająca piosenkę „Gdzie najlepiej”.
Richard Owsiany – prezes MPA przypomniał, że pamięć o bohaterach jest naszym obowiązkiem.Po projekcji można było obejrzeć znaczki pocztowe Polskiej Poczty Polowej 2 Korpusu, pamiątki po Alexandrze Tarnawickim, zdjęcia Chóru Weteranów – Tułaczy, zakupić książkę „Miś Wojtek” Beaty Korzeniak.
Tekst: Jola PlesiewiczZdjęcia: Dariusz Piłka[email protected]
