Komunikat Prasowy
Z cyklu: Nie tylko Ulmowie
Niemcy, po zajęciu Polski we wrześniu 1939 r., nie tylko rozpoczęli mordowanie polskich elit, ale także przejęli polski system ekonomiczny, w tym fabryki.
Sieć takich zakładów okupanci oddali w zarząd, między innymi, koncernowi zbrojeniowemu z Lipska Hugo Schneider AG (HASAG). Dyrektorem filii w Skarżysku Kamiennej był urzędnik lipskiego ratusza i esesman Egon Dalski. W tego typu fabrykach byli zatrudnieni Żydzi uwięzieni w obozach pracy oraz Polacy zwani robotnikami „wolnościowymi”. Jednak, jeśli nie podjęli pracy, byli zagrożeni wywiezieniem na roboty przymusowe do Niemiec.
Takim właśnie polskim robotnikiem był w Skarżysku-Kamiennej Tadeusz Nowak. Pracował jako ślusarz, a jednocześnie, jako żołnierz konspiracyjnej Armii Krajowej, kierował zdobywaniem amunicji do walki z Niemcami. Mimo kary śmierci, ogłoszonej przez okupantów, nawet za najmniejszą pomoc Żydom, Nowak wraz ze swoją grupą przekazywali żydowskim więźniom żywność oraz listy.
Tuż przed Wielkanocą 1943 r. Tadeusz Nowak został złapany na takiej pomocy przez niemiecką służbę ochrony – Werkschutz. 21 kwietnia Niemcy skazali go na publiczną egzekucję przez powieszenie. Skoro lina zerwała się, dowódca Werkschutzu dobił go strzałem z pistoletu. Ciało Tadeusza Nowaka, dla postrachu, powieszono na bramie zakładu. Według niektórych świadków, zawieszono na nim tablicę z napisem „Ten Polak dawał Żydom chleb”.
Do takiej właśnie postawy, jak Tadeusza Nowaka, nawoływały polskie pisma konspiracyjne, a wśród nich socjalistyczne „WRN”, nr 18 z 28 września1942: Za pomoc Żydom, którzy w znikomej ilości zdołali się wymknąć oprawcom, Niemcy wyznaczyli karę śmierci. Każdy uczciwy człowiek z pogardą traktuje te groźby, bo wie, że pomoc w nieszczęściu, ratowanie zagrożonego śmiertelnie bliźniego jest obowiązkiem silniejszym niż śmierć. Obowiązkiem każdego Polaka jest pomóc ofiarom niemieckiego bestialstwa (cytat za: Jan Żaryn, Polska wobec Zagłady, Ofic. Wyd. Volumen, Warszawa 2019, s. 243).
Zapraszam do obejrzenia 13 odc. miniatur filmowych IPN z cyklu „Nie tylko Ulmowie” poświęconej Tadeuszowi Nowakowi – „…bo dawał Żydom chleb”, który prezentujemy w wersji polskiej i angielskiej na kanale IPNtv platformy Youtube i w mediach społecznościowych.
Paweł Błażewicz (IPN)
