Wieczernik

Nie ma w Jerozolimie innego miejsca, które dobitniej świadczyłoby o zagmatwanej, bogatej historii miasta. Jest to położone na wzgórzu Syjon sanktuarium, do którego prawo roszczą sobie zarówno chrześcijanie, Żydzi, jak i muzułmanie. Dla każdej z tych grup wyznaniowych jest ono równie ważne. Na jego parterze miał bowiem zostać pochowany legendarny biblijny król Dawid oraz jego syn Salomon. Na piętrze według historyków odbyła się Ostatnia Wieczerza. Na dachu znajdują się resztki minaretu, który wskazuje, że przed wiekami znajdował się tutaj również meczet…

Dom Marii

Spór dotyczący sprawowania opieki nad tym świętym miejscem ciągnął się latami. Dla chrześcijan sanktuarium było zbyt cenne, aby oddać je pod kuratelę Państwa Izrael. Przecież to tutaj Jezus po raz ostatni miał spotkać się ze swoimi apostołami przed Męką. Tutaj miała narodzić się tradycja Eucharystii i Kościół, jaki znamy w dzisiejszych czasach. Tutaj gromadzili się apostołowie po śmierci Pana, Jezus objawił się swym uczniom po swojej śmierci i nastąpiło Zesłanie Ducha Świętego. Istnieją również przekazy historyczne wskazujące, że w chrześcijańskiej świątyni, która istniała w tym miejscu przed wiekami, przechowywano koronę cierniową i kolumnę, przy której biczowano Jezusa.

Ten obszerny budynek, położony w czasach starożytnych w bogatszej części miasta, według Dziejów Apostolskich miał należeć do Marii, matki Jana Marka. Opierając się na pozostałościach podobnych domostw, które zachowały się w okolicy, archeologowie sądzą, że miał mozaikowe podłogi, otynkowane i pomalowane ściany, wysokie okna oraz prawdopodobnie łazienkę i rytualną łaźnię. Samo pomieszczenie, gdzie odbywała się ostatnia kolacja paschalna, mogło pomieścić nawet 120 osób. Ewangeliści opisywali je słowem anágaíon, czyli górny pokój. Święty Hieronim przetłumaczył je na łacinę jako coenaculum, czyli miejsce, gdzie spożywa się wieczerzę, stąd nazwa Wieczernik. Nazywano je również „górnym kościołem Apostołów”, „Hagia Syjon” (Święty Syjon) i „Mater Ecclesiarum” (Matka Wszystkich Kościołów).

Co ciekawe, mało prawdopodobne jest, by Ostatnia Wieczerza wyglądała tak, jak zwykle jest przedstawiana. Biesiadnicy najprawdopodobniej spożywali ją nie zasiadając przy stole a według rzymskiego zwyczaju, leżąc na czymś w rodzaju półkolistej leżanki. Na potwierdzenie tej teorii bibliści przytaczają historię Jana, który miał spoczywać „z głową na piersi Pana” oraz niewiastę, która namaściła stopy Jezusa. Według Biblii „stała z tyłu u Jego nóg”, co nie byłoby możliwe, gdyby Jezus siedział na ławie.

W sztuce wczesnochrześcijańskiej, na datowanym na VI wiek manuskrypcie zwanym Codex Rossenensis oraz pochodzącej z tych samych czasów mozaice w kościele Sant’ Apollinare Nuovo w Rawennie, widać wyraźnie uczestników Wieczerzy w pozycjach półleżących. Później prawdopodobnie uznano, że takie przedstawianie Paschy nie pasuje do rangi tego podniosłego wydarzenia i stąd zamiana leżanki na biesiadny stół.

Niezwykłe losy budowli

Archeolodzy do dziś nie są zgodni, czy miejsce, które uznajemy za Wieczernik, faktycznie nim jest. Niektórzy z nich wskazują, że równie prawdopodobne są pozostałości położonego niedaleko Syryjskiego Kościoła Ortodoksyjnego Świętego Marka, w którym znajduje się kamień z wczesnochrześcijańską inskrypcją wskazującą, że jest to miejsce ostatniej kolacji paschalnej Chrystusa. Resztki budowli, znajdujące się w jego podziemiach, datowane są na czasy pierwszych chrześcijan a w środku znajduje się bezcenne malowidło, na którym św. Łukasz miał rzekomo uwiecznić samą Maryję Dziewicę.

Większość historyków uważa jednak sanktuarium na wzgórzu Syjon za lokalizację legendarnego Wieczernika. Pierwotnie miał tu podobno znajdować się kościół, wzniesiony w czasach cesarza Hadriana około roku 130 n.e. tuż obok domu Marii, matki Jana Marka. Niektóre przekazy mówią również o zbudowanej tutaj w IV wieku naszej ery przez Teodozjusza I bazylice, przylegającej do pierwotnego Kościoła Apostołów. Niezależnie od tego, który przekaz jest prawdziwy, oba mówią jasno o pierwotnym kościele, który najwyraźniej szczęśliwie przetrwał oblężenie i zdobycie Jerozolimy przez Rzymian w 70 roku n.e. Świątynia została zniszczona na przełomie XII i XIII wieku, choć sam Wieczernik przetrwał. Bazylika została odbudowana przez krzyżowców dopiero w XII wieku.

W 1332 roku franciszkanie kupili za 30.000 dukatów prawo do Wieczernika od egipskiego sułtana An-Nasira Muhammada i założyli tam swoją siedzibę. Bracia Mniejsi powrócili na stałe do Jerozolimy w 1335 roku. Siedem lat później na mocy bulli papieskiej Klemensa VI wybudowano tam klasztor. Około 1524 roku władze osmańskie usunęły stamtąd franciszkanów i przekształciły klasztor w meczet. Chrześcijanie powrócili tu oficjalnie dopiero w 1948 roku, kiedy powstało Państwo Izrael.

Po wojnie na Bliskim Wschodzie w 1967 roku kontrolę nad sanktuarium przejął Izrael. Przez dziesięciolecia pomiędzy Izraelem a Watykanem trwał spór o to, do kogo należy święte miejsce na wzgórzu Syjon. Dostojnicy kościelni uważali, że Wieczernik należy do Kościoła, bowiem zakonnicy kupili go setki lat temu. Izraelczycy utrzymywali, że miejsce pochówku króla Dawida i Salomona powinno należeć do nich.

Po trwającym lata konflikcie obecnie pieczę nad budynkiem sprawuje Państwo Izrael. Natomiast z ramienia Kościoła katolickiego opiekę nad miejscami świętymi w Jerozolimie sprawuje kustosz Ziemi Świętej, najwyższy przełożony kustodii franciszkańskiej. Jest wybierany na okres sześciu lat przez zakonników należących do Kustodii i każdorazowo zatwierdzany jest przez Stolicę Apostolską.

W dzisiejszych czasach tylko w wyjątkowych sytuacjach odbywają się tu liturgie chrześcijańskie. Jedne z najważniejszych uroczystości miały miejsce 23 marca 2000 roku i 26 maja 2014, kiedy najpierw papież Jan Paweł II a potem papież Franciszek sprawowali tam Eucharystię. I choć nie ma tu symboli chrześcijańskich a w resztkach budynku gromadzą się bezpańskie koty, miejsce to od wieków – i na wieki – jest dla nas, chrześcijan, jednym z najważniejszych miejsc religijnego kultu.

Maggie Sawicka