Wojny praprzodków

Jak wynika z najnowszych badań archeologów, już przed 5 tysiącami lat, czyli w okresie neolitu, doszło w Europie do pierwszych wojen na znaczną skalę. Analiza ponad 300 zestawów szczątków szkieletowych odkrytych w Hiszpanii – datowanych metodą radiowęglową na okres od 5400 do 5000 lat temu – wskazuje, że konflikty miały miejsce na długo przed powstaniem w regionie potężnych państw. Dotąd sądzono, że najwcześniejszy taki konflikt w Europie miał miejsce w epoce brązu, około 3 tysiące lat temu...

Wojownicy z neolitu

Zbadano szczątki 338 ludzi z miejsca masowego pochówku w płytkiej jaskini w regionie Rioja Alavesa w północnej Hiszpanii. Naukowcy odkryli, że w tamtym czasie wskaźnik urazów u osób zmarłych był nietypowo wysoki. U 23 proc. osób stwierdzono urazy szkieletu, a u 10 proc. – niezaleczone urazy. Badacze zauważyli również, że 74 proc. niezagojonych i 70 proc. zagojonych urazów dotyczyło dorastających lub dorosłych mężczyzn, co stanowi znacznie wyższy odsetek niż u kobiet. Jest to wskaźnik niespotykany w innych europejskich miejscach pochówków z okresu neolitu.

Liczba uszkodzonych kości i nieproporcjonalnie wysoki odsetek mężczyzn sugerują, że rany powstały w wyniku działań wojennych, które mogły trwać co najmniej kilka miesięcy. Na miejscu pochówku w Hiszpanii znaleziono 52 krzemienne groty strzał, a 36 z nich miało niewielkie uszkodzenia związane z trafieniem w cel. Wszystko to doprowadziło naukowców do wniosku, że wiele pochowanych tam osób to ofiary długich działań wojennych.

Wcześniejsze badania sugerowały, że konflikty zbrojne w Europie sprowadzały się wtedy głównie do krótkich, kilkudniowych rajdów, w których brały udział małe grupki liczące do 20-30 uzbrojonych wojowników. Zakładano przy tym, że wczesnym społeczeństwom brakowało zdolności logistycznych do wspierania dłuższych konfliktów na większą skalę. Badacze twierdzą, że przyczyny wojen są niejasne, ale spekulują, że mogły one być powodowane napięciami między różnymi grupami kulturowymi.

Trzeba pamiętać o tym, że przed 5 tysiącami lat Europa była zupełnie inna niż dziś. Był to fascynujący okres w historii europejskiej cywilizacji. Rozwijały się nowe kultury, zmieniał się krajobraz a społeczności przechodziły istotną ewolucję. Chociaż nie zachowało się wiele pisemnych źródeł z tego okresu, to odkrycia archeologiczne, takie jak grobowce, narzędzia i inne przedmioty, pozwalają na rekonstrukcję życia i kultury ówczesnych ludzi.

Epoka kamienia nowożytnego

W tym okresie Europa była zamieszkana głównie przez myśliwych-zbieraczy, pasterzy i rolników. Każda z tych grup miała własne unikalne zwyczaje i technologie. Myśliwi-zbieracze żyli głównie na obszarach leśnych i górskich. Polowali na dzikie zwierzęta, takie jak jelenie, dziki i niedźwiedzie, oraz zbierali dzikie owoce, orzechy i korzenie. Byli w dużej mierze nomadycznymi społecznościami, przemieszczającymi się w miarę wyczerpywania się zasobów w danej okolicy. W tym sensie przypominali amerykańskich Indian, którzy przed przybyciem białego człowieka do Ameryki Północnej wiedli bardzo podobny tryb życia.

Pasterze zamieszkiwali bardziej otwarte tereny, gdzie hodowali bydło, owce i kozy. Hodowla zwierząt dostarczała im mięsa, mleka i skór, a także umożliwiała osiedlanie się na stałe. Równocześnie rolnicy w znacznym stopniu wpływali na kształt krajobrazu, uprawiając zboża, takie jak pszenica, jęczmień i owies, oraz warzywa, takie jak groch, soczewica i cebula. Rozwój rolnictwa pozwalał na gromadzenie nadmiarów żywności i osiedlanie się w większych wspólnotach, co prowadziło do rozwoju pierwszych miast.

Technologia tamtych czasów opierała się głównie na kamieniu, drewnie, glinie i skórze. Narzędzia wytwarzano ręcznie i przeważnie były one dość proste. Jednak stopniowo doskonalono techniki produkcji narzędzi, co miało wpływ na rozwój innych dziedzin, takich jak rzemiosło, tkactwo i ceramika.

W Europie przed 5 tysiącami lat rozwijały się także pierwsze systemy polityczne i społeczne. Na niektórych terenach powstawały władze centralne, a społeczności osiedlały się w coraz większych i bardziej skomplikowanych strukturach społecznych, chociaż pojęcie państwa jeszcze nie istniało. Religia również odgrywała ważną rolę w życiu ludzi tego okresu. Wierzono w różne bóstwa i duchy, a rytuały i ofiary stanowiły istotny element życia.

W sumie zatem okres neolitu, znany również jako epoka kamienia nowożytnego, był czasem, w którym ludzie zaczęli porzucać nomadyczny tryb życia na rzecz rolnictwa i stałego osadnictwa. Ówcześni mieszkańcy Starego Kontynentu zaczęli budować domy z trwałych materiałów, takich jak drewno i glina. Osady były zazwyczaj zlokalizowane w pobliżu pól uprawnych i źródeł wody.

Walki o terytorium

W tym czasie pojawiły się też narzędzia z metalu, a to oznaczało również wytwarzanie nowych rodzajów broni. Być może właśnie te zjawiska spowodowały, że zaczęło dochodzić do konfliktów zbrojnych między poszczególnymi grupami. Ludy, które nieustannie wędrowały i nie zajmowały żadnych terytoriów na stałe, praktycznie nigdy nie wchodziły w spory z kimkolwiek. Dopiero stałe osadnictwo mogło prowadzić do walk o kontrolę nad różnymi obszarami.

Naukowcy nie wiedzą, jak wyglądały te wczesne wojny w Europie, jaki miały zasięg i jaką bronią posługiwali się wojownicy, choć z pewnością używano łuków i dzid. Wojny przed 5 tysiącami lat potwierdzono na terytorium obecnej Hiszpanii, ale niemal pewne jest to, iż toczyły się one również w innych miejscach Europy. Jednak jak na razie nigdzie indziej nie znaleziono na to tak wyraźnych dowodów jak w przypadku hiszpańskiego regionu Rioja Alvesa.

Andrzej Malak