Cudowne dziecko Mendelssohnów

Był cudownym dzieckiem. Miał 6 lat, kiedy zaczął uczyć się gry na fortepianie a 15, kiedy skomponował swoją pierwszą symfonię. Dwa lata później rozpoczął pisanie uwertury koncertowej do Snu nocy letniej Szekspira. To jego najbardziej znany utwór. Pochodzący z niego „Marsz weselny” rozsławił całą kompozycję i dziś nazywany jest „Marszem Mendelssohna”...

Szlachetnie urodzony

W życiu Felixa Mendelssohna-Bartholdy’ego nie było skandali. Był nie tylko utalentowany, ale także zamożny, wykształcony i obyty. Miał też przepiękną żonę, której nawet nie myślał zdradzać, tylko chciał jej dać gwiazdkę z nieba. Miał czyste serce, które jednak było niezwykle wrażliwe. Po śmierci ukochanej siostry zaczął cierpieć na depresję, w efekcie czego – mając zaledwie 38 lat – zmarł, osierociwszy piątkę swoich dzieci.

Pochodził z szanowanej i zamożnej żydowskiej rodziny Mendelssohnów. Jego dziadkiem był filozof, Moses Mendelssohn, a ojcem bankier, Abraham. Z bankierskiego rodu pochodziła też jego matka, Lea z domu Salomon. W hamburskim domu Abrahama i Lei Mendelssohnów 3 lutego 1809 roku urodził się Felix, ich drugie dziecko (łącznie Mendelssohnowie mieli czwórkę: dwóch synów i dwie córki). Po zajęciu Hamburga przez Francuzów w 1811 roku rodzina wyprowadziła się do Berlina.

Wszystkie dzieci Abrahama Mendelssohna były wychowane w wierze chrześcijańskiej. Zostały ochrzczone w 1816 roku w Kościele ewangelicko-reformowanym. Rodzice przyjęli chrześcijaństwo sześć lat później. Podczas chrztu Felix otrzymał imiona Jakob Ludwig. Poza tym do nazwiska rodowego dołączono dzieciom „chrześcijańskie” nazwisko Bartholdy.

Kompozytor odziedziczył talent po uzdolnionej muzycznie matce. To ona była pierwszą nauczycielką chłopca i jego starszej o cztery lata ukochanej siostry Fanny. Z kolei jego babcia ze strony matki była uczennicą samego Johanna Philippa Kirnbergera Bacha. Gry na fortepianie uczyli się u Ludwiga Bergera, a kompozycji u Carla Friedericha Zeltera, uważanego za najlepszego wówczas pedagoga w Berlinie.

Fortepian nie był jedynym instrumentem, na jakim grało utalentowane rodzeństwo. Kapelmistrz Carl Wilhelm Henning uczył ich gry na skrzypcach i altówce, potem ich nauczycielem był Eduard Rietz. Ogólnym wykształceniem dzieci Mendelssohnów zajmował się Karl Wilhelm Ludwig Heyse, ojciec przyszłego pisarza – noblisty Paula Heysego.

Artystyczne przyjaźnie

Prawdopodobnie pierwszy publiczny koncert – z towarzyszeniem orkiestry kameralnej – Felix dał w wieku 9 lat. Już jako dziecko podejmował pierwsze próby kompozytorskie. Swój debiutancki utwór – kwartet fortepianowy – opublikował w wieku zaledwie 13 lat! Potem młody artysta zaczął podróżować. Podczas pobytu w Weimarze młodego Mendelssohna poznał i obdarzył sympatią sam Johann Wolfgang von Goethe. Między starym, genialnym poetą a młodym, utalentowanym muzykiem zawiązała się przyjaźń, która przetrwała do końca życia Goethego.

Po powrocie z podróży rodzinnej do Szwajcarii, w 1822 roku młody Mendelssohn zaczął organizować w rodzinnym domu regularne „muzyki niedzielne” (tzw. Sonntagsmusik). W tym celu powołał małą orkiestrę, której członkami byli muzycy z orkiestry dworskiej. On sam grał na fortepianie albo zlecał to Fanny, podczas gdy siostra Rebecca śpiewała, a brat Paul grał na wiolonczeli.

Po ukończeniu nauki u Zeltera w 1825 roku Felix pojechał z ojcem do Paryża, aby uzyskać opinię Luigiego Cherubiniego, dyrektora tamtejszego konserwatorium, na temat jego talentu. Ten wyraził się o Felixie bardzo pochlebnie i polecił ojcu, aby umożliwił mu dalszą karierę muzyczną. Podczas pobytu w Paryżu Felix poznał też innych znanych muzyków, m.in. Franciszka Liszta i Fryderyka Chopina, z którymi przez wiele lat utrzymywał bliskie relacje.

Student bez matury

Późnym latem 1825 roku rodzina Mendelssohnów wprowadziła się do nowego domu w Berlinie – dziś obraduje tam Bundesrat. W ogrodzie znajdowała się sala mieszcząca kilkuset ludzi. Tam przeniosły się też niedzielne koncerty.

Dwa lata później Felix Mendelssohn-Bartholdy ubiegał się o przyjęcie na Uniwersytet w Berlinie. Ponieważ nie uczęszczał do żadnej szkoły, za radą Heysego przedstawił tłumaczenie komedii Terencjusza, Dziewczyna z Andros („Das Mädchen von Andros”), które też wydał drukiem. Został przyjęty i był pilnym uczniem. Na uniwersytecie słuchał wykładów m.in. genialnego filozofa Georga Wilhelma Friedricha Hegla, geografa Carla Rittera i prawnika Eduarda Gansa.

Oprócz studiów wciąż prowadził regularnie niedzielne koncerty i śpiewał w Akademii Śpiewaczej. Kiedy miał 20 lat, poprowadził pierwsze po śmierci Jana Sebastiana Bacha wykonanie jego „Pasji wg św. Mateusza”. Dla relaksu grał chętnie w szachy i bilard, uważany był za świetnego jeźdźca, pływaka i tancerza. Cały czas w młodości był pod surowym okiem rodziców, którzy stawiali mu wielkie wymagania. Ten wysoki etos pracy nie opuścił go przez całe życie.

Wielka idea

W celu uzupełnienia wykształcenia ojciec zapewnił mu trzyletnią podróż, która w kwietniu 1829 roku rozpoczęła się pobytem w Anglii. W Filharmonii Londyńskiej zaprezentował swoją I Symfonię c-moll, uwerturę Snu nocy letniej. Koncertował też jako pianista. Już wtedy został mianowany honorowym członkiem Royal Philharmonic Society i wielokrotnie później podróżował do Anglii. Mendelssohn był jednym z niewielu niemieckich kompozytorów, którzy wywarli wpływ na XIX-wieczną muzykę angielską.

Na początku 1833 roku przyjął propozycję kierowania 15. Dolnoreńskim Festiwalem Muzycznym (Niederrheinisches Musikfest) w Düsseldorfie. Wielki sukces festiwalu przyniósł mu posadę dyrektora muzycznego miasta Düsseldorfu. Miał tutaj pieczę nad muzyką kościelną katolików i protestantów, kierował też miejscowymi stowarzyszeniami muzycznymi. Jego talent, również ten organizatorski, dostrzegł nawet król Prus Fryderyk Wilhelm IV Hohenzollern. Monarcha w 1841 roku wezwał Felixa do Berlina i powołał go na stanowisku generalnego dyrektora muzycznego Prus i kierownika oddziału muzycznego w Akademii Sztuki. Ale praca ta frustrowała kompozytora, ponieważ nie mógł realizować swojej wielkiej idei: poprawy powszechnego kształcenia muzycznego.

Kiedy nie przyjął od króla zlecenia na napisanie muzyki do EumenidAjschylosa, jego stosunki z monarchą się pogorszyły. Od grudnia 1842 do sierpnia 1843 roku był urlopowany. W tym czasie, dzięki otrzymanemu legatowi króla Saksonii, założył Konserwatorium Lipskie, które 3 kwietnia zostało otworzone w Lipsku jako „Musikschule”. Pierwszymi nauczycielami był on sam, a także m.in. Robert Schumann. Dzięki takiej kadrze pedagogicznej Konserwatorium szybko zyskało renomę najlepszej szkoły muzycznej w Niemczech w XIX wieku.

Miłość i śmierć

W maju 1836 roku w drodze do Düsseldorfu Mendelssohn poznał Cécile Jeanrenaud. Zakochał się w niej od pierwszego wejrzenia. Ślub wzięli rok później, 28 maja 1837. Cécile była kobietą uderzająco piękną, o delikatnych rysach, o łagodnym usposobieniu. Kochali się bardzo, doczekali się piątki dzieci: Karla, Marie, Paula, Felixa Juniora i Fanny.

Cécile była nie tylko wielką fanką swojego męża, ale też Fryderyka Chopina. Mając to na względzie, a także wielką miłość do żony, 4 listopada 1844 roku Mendelssohn napisał list do polskiego kompozytora z prywatną prośbą: „o pewną grzeczność. Czy byłby Pan łaskaw, jako stary mój przyjaciel, napisać kilka taktów muzyki, zaznaczyć na dole, że napisał je Pan dla mojej żony (Cecylii M.B.) i przysłać mi je?”. Chopin prośbę spełnił, wysyłając 8 października 1845 roku rękopis Mazurka As-dur op. 59.

W tym okresie u Mendelssohna zaczęły się problemy zdrowotne. Cierpiał na nawracającą migrenę. W tej sytuacji postanowił zrezygnować z lipskich urzędów i poświęcić się wyłącznie komponowaniu. 18 marca 1847 roku po raz ostatni kierował orkiestrą Gewandhausu. Bardzo wstrząsnęła nim wiadomość o śmierci siostry Fanny, która zmarła 14 maja 1847. Na jej cześć skomponował we wrześniu Kwartet smyczkowy f-moll op. 80.

Pół roku później, 28 października, Felix Mendelssohn-Bartholdy miał pierwszy udar mózgu, w wyniku którego został częściowo sparaliżowany i stracił świadomość. Drugi udar nastąpił 3 listopada, po którym zmarł w Lipsku następnego dnia. Ciało kompozytora przetransportowano do Berlina i pochowano obok siostry na cmentarzu Dreifaltigkeitskirchhof I.

Małgorzata Matuszewska