„Tak, jakbyśmy nie istnieli” – w hołdzie ofiarom „Akcji Reinhardt”

Przedwojenny wizerunek sztetli, miasteczek zamieszkałych przez polskich Żydów, przepadł na zawsze 80 lat temu w wyniku „Akcji Reinhardt” – niemieckiej operacji mającej na celu zagładę ludności żydowskiej. Pamięć o ofiarach i tamtym świecie przywróciły Polonii chicagowskiej koncert, wystawa i film pod wspólnym tytułem: „Tak, jakbyśmy nie istnieli”, które odbyły się we wtorek i środę, 29 i 30 listopada. Honorowy patronat nad całym projektem objął prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda.

„Tak, jakbyśmy nigdy nie istnieli” to muzyką, słowem i duszą pisana opowieść o tragicznych wydarzeniach sprzed 80 lat, kiedy to ponad półtora miliona polskich Żydów zostało zamordowanych w ramach zbrodniczego planu nazistowskich Niemiec, wcielonego na terenie Generalnego Gubernatorstwa. Z miast, miasteczek i wsi dystryktów warszawskiego, radomskiego, krakowskiego, lubelskiego i galicyjskiego polskich Żydów wywożono do obozów natychmiastowej zagłady, głównie w Sobiborze, Treblince i w Bełżcu.

Obecnie, po 80 latach od tych tragicznych wydarzeń, wspólny projekt Muzeum Getta Warszawskiego, Żydowskiego Instytutu Historycznego, Państwowego Muzeum na Majdanku, Towarzystwa Projektów Edukacyjnych i Kongresu Polonii Amerykańskiej pozwala przybliżyć te okrutne czasy i upamiętnić ich ofiary.

Na wtorkowy koncert w Kings Hall Banquets organizatorzy zaprosili przedstawicieli władz i organizacji polonijnych, jak i także gości zaprzyjaźnionych instytucji, polityków i działaczy. Wśród nich należy wymienić Franciszka Spulę prezesa Kongresu Polonii Amerykańskiej oraz gospodarza wtorkowego spotkania Agatę Grochowską, wicekonsul Rzeczypospolitej Polskiej w Chicago. Obecny był także Serhiy Koledov – konsul generalny Ukrainy w Chicago oraz Małgorzatę Kot – Dyrektor Wykonawczą Muzeum Polskiego w Ameryce. Z Nowego Jorku na koncert przyleciała pani Bożena Kamiński – wiceprezes Kongresu Polonii Amerykańskiej. Organizatorów projektu reprezentowali Romuald Gronkiewicz i Marek Różycki. 

Impreza została przygotowana przez polskich i amerykańskich muzyków i zrealizowana w czterech językach: polskim, angielskim, hebrajskim i jidysz. Na scenie wystąpili: Izabela Szafrańska, Natalia Kawalec, Renata Przemyk, Dariusz Malejonek i Khary Laurent wraz z muzykami. Izabela Szafrańska przedstawiła wiązankę pieśni w jidysz, Renata Przemyk wykonała w języku polskim utwory „Dzieci Korczaka” i „39 róż”.  Khary Laurent w fenomenalny sposób wykonał interpretację wiersza „Elegia miasteczek żydowskich” Antoniego Słonimskiego. Natalia Kawalec zaśpiewała raz jeszcze „39 róż”, ale w wersji angielskojęzycznej. 

Dzień później w siedzibie Związku Narodowego Polskiego – Polish National Alliance (ZNP-PNA) miało miejsce otwarcie wystawy poświęconej ofiarom akcji „Reinhardt”. Organizatorzy zaprosili także na projekcję filmu „Aktion Reinhardt” w reżyserii Michała Szymanowicza. Film powstał przy użyciu materiałów archiwalnych oraz wywiadów z historykami i świadkami tych wydarzeń. W filmie pokazano mechanizm wymordowania blisko dwóch milionów osób, rzucając zarazem światło na mało znane aspekty zbrodni wojennych. Należy także nadmienić, że dokument Michała Szymanowicza to pierwszy polski obraz, przedstawiający zbrodniczą akcję nazistowskich Niemiec przeprowadzoną pod hasłem „Aktion Reinhardt”, w wyniku której w 1942 roku zginęło półtora miliona polskich Żydów.

Gości powitał, tak samo jak w dniu poprzednim, prowadzący imprezę Łukasz Dudka – manager generalny Dziennika Związkowego. Listę wtorkowych oficjalnie zaproszonych osób uzupełnili: dr Paweł Zyzak – konsul generalny RP w Chicago, Richard Owsiany –- prezes Muzeum Polskiego w Chicago, Michael H. Traison z organizacji Fund for Polska, Bożena Kamińska, wiceprezes KPA. Licznie reprezentowane było Zrzeszenie Nauczucieli Polkich w Ameryce; delegacji przewodziła prezes Ewa Koch. Obecni byli także przedstawiciele wielu środowisk i mediów polonijnych oraz społeczności greckiej, ukraińskiej i włoskiej.

Podczas części oficjalnej głos zabrał gospodarz wieczoru, prezes ZNP-PNA i KPA Frank Spula, który odniósł się do aktualnej sytuacji na świecie i paraleli historycznych. – Widzimy, co Putin robi na Ukrainie. Można go postawić w jednym szeregu ze Stalinem i Hitlerem. Oni wszyscy nie mają respektu dla życia. Oglądając rozwieszone plakaty, mamy przegląd historii. Dlatego jest to tak ważne dla nas. Trzeba młodzież zapoznawać z tymi hitlerowskimi okrucieństwami, abyśmy nigdy nie zapomnieli o przeszłości i aby ona nigdy się nie powtórzyła – podkreślił. 

Do tragedii Żydów podczas „Aktion Reinhardt” nawiązał także konsul RP w Chicago Paweł Zyzak – Dzisiaj, w osiemdziesiątą rocznicę „Aktion Reinhardt”, spotykamy się tutaj w siedzibie PNA i KPA, by dotrzymać obietnicy. Obietnicy, jaką złożyliśmy naszym matkom, ojcom, rodzinom, że będziemy pamiętać o nazistowskim ludobójstwie. My, Polacy, nigdy o tym nie zapomnimy – wskazał konsul.  

Serhiy Koledov, konsul generalny Ukrainy w Chicago, nawiązując do przeszłości, przedstawił tragiczną rzeczywistość, z jaką zmaga się jego kraj. Michael H. Traison, przedstawiciel społeczności żydowskiej, w kilku zdaniach przedstawił tragiczne losy jego narodu podczas II wojny Światowej i podziękował prezesowi Frankowi Spuli za wspaniałą współpracę na rzecz zorganizowania wydarzenia w siedzibie Polish National Alliance przy poparciu Kongresu Polonii Amerykańskiej. Z ramienia organizatorów wystawy przemawiał też prof. Romuald Gronkiewicz, który przedstawił tło historyczne „Aktion Reinhardt”. 

Wystawa, która składała się z trzydziestu planszy, w emocjonujący sposób przedstawiła tragiczne losy Żydów polskiego pochodzenia, ofiar hitlerowskiego „planu ostatecznego rozwiązania”, mającego na celu likwidację żydowskiej populacji. Historyczne wstrząsające zdjęcia i komentarze dotyczące Zagłady pozostaną w pamięci zwiedzających. Swoimi wrażeniami podzielił się Arkadiusz Mich, jeden z gości wydarzenia. – Wiele o tym słyszałem i czytałem, ale takich przerażających zdjęć osobiście nie widziałem. Na długo zachowam to w pamięci – dodał.

Po „Akcji Reinhardt” przestał istnieć świat żydowski w Polsce, jakim go znano przed wybuchem II wojny światowej. Zniszczeniu uległa żydowska kultura, jaka przybyła na ziemie polskie za Kazimierza Wielkiego wraz z uciekinierami pogromów w Hiszpanii i Francji.

Honorowy patronat nad całym projektem objął prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda, co podkreślały w swoich wystąpieniach przemawiające osobistości.

Po części oficjalnej środowego wernisażu w siedzibie ZNP-PNA jego uczestnicy i goście spotkali się towarzysko w miłej atmosferze przy kawie i poczęstunku.

Tekst i zdjęcia: