Tłumacz jest jednym z najstarszych zawodów na świecie i jego wagę docenia się tworzeniem przepisów określających zasady pracy tłumacza. Poszczególne kraje regulują uprawnienia tłumaczy na swój sposób i nie zawsze uprawnienia zawodowe uzyskane w danym państwie są uznawane w kraju obcym. Złożenie dokumentów z tłumaczeniem wykonanym przez uprawnioną osobę może być warunkiem ich przyjęcia, dlatego warto zapoznać się z wymogami stawianymi tłumaczom i tłumaczeniom.
Generalnie, tłumaczy można podzielić na tłumaczy ustnych i pisemnych. W zależności od branży, dla której wykonuje się tłumaczenia, można być tłumaczem prawniczym, sądowym, medycznym, konferencyjnym, itp. Zarówno w Polsce jak i w Stanach Zjednoczonych dla poszczególnych specjalizacji istnieją różne uprawnienia zawodowe oraz organizacje skupiające dany rodzaj tłumaczy.
W Polsce tłumaczenia dokumentów urzędowych wykonuje tzw. tłumacz przysięgły (TP). Według Ustawy z dnia 25 listopada 2004 r. o zawodzie tłumacza przysięgłego (Dz. U. 2019.1326) jest nim osoba, która: ukończyła studia wyższe (przeważnie jest absolwentem filologii danego języka obcego), zdała egzamin z umiejętności tłumaczenia, złożyła ślubowanie wobec Ministra Sprawiedliwości i posiada pieczęć tłumacza przysięgłego. Zawód tłumacza przysięgłego należy do tzw. zawodów zaufania publicznego. Tłumacze są wpisani na listę tłumaczy przysięgłych, dostępną na intrenecie (www. https://arch-bip.ms.gov.pl/pl/rejestry-i-ewidencje/tlumacze-przysiegli/lista-tlumaczy-przysieglych/search.html), więc łatwo można sprawdzić uprawnienia danej osoby, wpisując jej nazwisko, język obcy i/ lub numer TP, odnotowany na pieczęci oraz dokumentach przetłumaczonych przez daną osobę. W przeważającej większości tłumacze przysięgli to tłumacze pisemni. Najbardziej znaną organizacją skupiającą tę grupę zawodową jest Polskie Towarzystwo Tłumaczy Przysięgłych i Specjalistycznych (PT TEPIS), które reprezentuje interesy tłumaczy wobec organów państwowych, organizuje szkolenia i warsztaty i szerzy wiedzę w zakresie sztuki przekładu. Siedziba TEPIS mieści się w Warszawie, ale organizacja ta posiada Koła PT TEPIS w różnych miastach na terenie Polski. Do innych organizacji tłumaczy należą: Stowarzyszenie Tłumaczy Polskich (STP) oraz Polskie Stowarzyszenie Tłumaczy Konferencyjnych.
W Stanach Zjednoczonych podział na tłumaczy ustnych i pisemnych jest bardziej zauważalny i wyraża się w różnych określeniach stasowanych odpowiednio dla tłumaczy pisemnych (ang. translator) i ustnych (ang. interpreter). Największą organizacją dla tej grupy zawodowej jest American Translators Association (ATA). Do tego zrzeszenia może należeć każda osoba zainteresowana wykonywaniem tłumaczeń. Po opłaceniu składki, otrzymuje się numer członka ATA, jednak nie świadczy on o posiadaniu jakichkolwiek uprawnień zawodowych. Dopiero zaliczenie egzaminu w danej parze językowej i kierunku (np. para: polski/ angielski, kierunek: z angielskiego na polski) daje prawo do używania tytułu „ATA-certified translator” (w skrócie CT), uzyskania numeru certyfikacji i korzystania z pieczęci tłumacza certyfikowanego przez ATA. Weryfikacja uprawnień jest możliwa za pośrednictwem strony internetowej www.atanet.org/directory/. Warunkiem utrzymania uprawnień CT jest udział w szkoleniach i konferencjach oraz zdobywanie co 3 lata określonej liczby punktów CE (ang. Continuing Education points). Jeśli chodzi o tłumaczy ustnych, to sądowych egzaminuje National Center for State Courts (NCSC) za pośrednictwem swoich stanowych przedstawicielstw lub zrzeszenie National Association of Judiciary Interpreters and Translators (NAJIT), natomiast tłumaczy medycznych Certification Commission for Healthcare Interpreters (CCHI). Analogicznie, na stronach tych organizacji można sprawdzić rodzaj, zakres i aktualność uprawnień zawodowych ich członków.
Tłumaczenia dokumentów ze Stanów Zjednoczonych przeznaczonych do złożenia w polskich urzędach lub sądach powinny być wykonane przez tłumacza przysięgłego. Z uwagi na bardzo małą ilość tłumaczy posiadających uprawnienia polskiego tłumacza przysięgłego na terenie USA, dopuszczalna jest weryfikacja przez placówki konsularne przekładu wykonanego przez inną osobę lub zlecenie wykonania tłumaczenia za pośrednictwem konsulatu. Wiele osób decyduje się również na wykonanie tłumaczeń w Polsce.
Różne przepisy obowiązujące w poszczególnych krajach, odmienność nazewnictwa oraz podobieństwa w uprawnieniach pokrewnych grup zawodowych mogą prowadzić do nieporozumień i błędnych przekonań. Przykładowo, termin „tłumacz przysięgły” może odnosić się do ustnego tłumacza sądowego, zaprzysiężonego na potrzeby danego postępowania sądowego i taka osoba nie jest tłumaczem przysięgłym w rozumieniu polskiej ustawy o zawodzie tłumacza przysięgłego. Powszechną praktyką w Stanach Zjednoczonych jest podbijanie tłumaczeń przez notariusza publicznego. Warto jednak pamiętać, że amerykański notariusz publiczny nie posiada uprawnień tłumacza a jego podpis i pieczęć przystawia się jedynie celem poświadczenia podpisu osoby wystawiającej dokument. Na tłumaczeniach urzędowych, podpis ten powinien złożyć tłumacz posiadający odpowiednie uprawnienia zawodowe. O ile wymogi odnośnie tłumaczenia to formalność, jest to jednak istotny warunek decydujący o przyjęciu dokumentu przez urząd, sąd, bank czy notariusza w Polsce, dlatego warto upewnić się, czy tłumacz, z którego korzystamy posiada do tego właściwe przygotowanie.
Katarzyna Jankowska
od 2007 roku prowadzi Biuro Tłumaczeń PLUS, LLC w Addison, IL, pomagając Polonii w tłumaczeniach i sprawach urzędowych, szczególnie dotyczących polskiego obywatelstwa.
W Polsce tłumacz przysięgły wpisany na listę Ministra Sprawiedliwości i członek Polskiego Towarzystwa Tłumaczy Przysięgłych i Specjalistycznych (TEPIS), w USA tłumacz certyfikowany przez American Translators Association (ATA) oraz tłumacz sądowy (Administrative Office of Illinois Courts Registry No. 1007). Z wykształcenia magister Filologii Angielskiej na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, absolwentka Wydziału Prawa EWSPA w Warszawie, Wydziału Administracji Publicznej na Roosevelt University w Chicago, gdzie także ukończyła Paralegal Studies Program. Mieszka w okolicach Chicago od 1995 roku.
