Wcześniejsze artykuły omawiały sposób nabywania polskiego obywatelstwa polegający na jego potwierdzeniu, czyli wykazaniu, że choć jeden z rodziców w chwili urodzenia dziecka był Polakiem. Kolejne pokolenie nabywa więc obywatelstwo po rodzicach, na zasadzie więzów krwi. Obecnie obowiązująca ustawa o obywatelstwie polskim przewiduje także inne procedury jego nabycia, tj.: przez nadanie obywatelstwa polskiego, przez uznanie za obywatela polskiego oraz przez przywrócenie obywatelstwa polskiego. Dziś o tym, czym różnią się te sposoby od siebie i w jakich okolicznościach możemy z nich korzystać.
Przywrócenie obywatelstwa polskiego polega na złożeniu wniosku do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji. Osoby zamieszkałe za granicą robią to za pośrednictwem konsulatu, na ustalonym formularzu wniosku, wraz z załącznikami. Rozpatrzenie sprawy i wydanie decyzji zwykle zajmuje od 2 do 4 miesięcy. Zadaniem wnioskodawcy jest udokumentowanie wcześniejszego posiadania polskiego obywatelstwa i okoliczności jego utraty. Jeśli wniosek spełnia ustawowo określone warunki, Ministerstwo nie będzie mieć podstaw do wydania odmowy. Najczęściej z tej procedury korzystają osoby, które urodziły się w Polsce i posiadały polski paszport, jednak stosunkowo wcześnie nabyły amerykańskie obywatelstwo, a następnie otrzymały wizę wjazdową do kraju. Uzyskanie wizy do Polski w amerykańskim paszporcie łączyło się z podpisaniem deklaracji o zamianie polskiego obywatelstwa na amerykańskie. Taka formalna rezygnacja z polskiego obywatelstwa obejmowała rodziców oraz małoletnie dzieci. Obecnie każda z tych osób – jeśli jest zainteresowana uzyskaniem polskiego obywatelstwa – składa osobny wniosek o jego przywrócenie. Obywatelstwo posiada się wówczas od daty wydania decyzji o jego przywróceniu.
Kolejnym sposobem uzyskania obywatelstwa polskiego jest tryb nadania go przez prezydenta RP. Tak jak w przypadku potwierdzenia, procedura ta posiada swój wniosek, który osoby zamieszkałe poza granicami kraju składają za pośrednictwem konsulatu. Nadanie obywatelstwa należy do całkowicie autonomicznych i uznaniowych uprawnień prezydenta. Wnioskodawca powinien wykazać szczególne związki z Polską lub swój wkład w dobro kraju. W przypadku odmowy, wnioskodawcy nie przysługuje prawo do odwołania. Czas rozpatrzenia wniosku może zająć od 1 do 2 lat. Z tej formy uzyskania polskiego obywatelstwa najczęściej korzystają osoby, którym nie przysługuje nabycie obywatelstwa drogą potwierdzenia. W przeważającej większości ich polscy przodkowie nabyli amerykańskie obywatelstwo przed 1951 rokiem. Obowiązująca wówczas ustawa zakładała utratę polskiego obywatelstwa w chwili uzyskania obywatelstwa innego kraju obcego, więc jego przekazanie kolejnemu pokoleniu nie było możliwe. Szczególnym wkładem w dobro kraju może być działalność gospodarcza na terenie Polski, posiadanie tam nieruchomości czy osiągnięcia sportowe.
Wiele osób urodzonych w Stanach Zjednoczonych nabywa polskie obywatelstwo po swoich rodzicach. Myśląc analogicznie do zasady obowiązującej w USA, że amerykańskie obywatelstwo nabywa się przez małżeństwo z obywatelem, osoby te sądzą, że będą mogły przekazać polskie obywatelstwo swojemu małżonkowi. Polskie przepisy nie przewidują jednak takiej możliwości. Zawarcie małżeństwa z polskim obywatelem pomaga w przypadku uznania za obywatela polskiego. Procedura ta wymaga jednak nieprzerwanego zamieszkania w Polsce przez okres co najmniej 3 lat na podstawie zezwolenia na pobyt stały (okres ten można skrócić do 2 lat, jeśli związek małżeński z polskim obywatelem trwa co najmniej 3 lata lub do roku czasu, jeśli wnioskodawca posiada tak zwaną Kartę Polaka) oraz posiadania w Polsce stałego źródła dochodów. Należy mieć też zapewnione miejsce zamieszkania czego potwierdzeniem jest dowód zakupu lub umowa najmu mieszkania. Dodatkowo wnioskodawca musi wykazać się znajomością języka polskiego na poziomie B1 lub posiadać świadectwo ukończenia szkoły w Polsce lub za granicą z wykładowym językiem polskim. Znajomość języka potwierdza się certyfikatem wydanym przez odpowiednią placówkę przeprowadzającą testy językowe. Osoby ubiegające się o obywatelstwo nie są zobligowane do zdawania testu obywatelskiego, polskie przepisy nie przewidują również składania przysięgi na wierność państwu. Uznanie cudzoziemca za obywatela polskiego następuje na jego wniosek, który cudzoziemiec składa do wojewody właściwego ze względu na jego miejsce zamieszkania. Po spełnieniu ustawowo określonych warunków wojewoda wydaje decyzję o uznaniu danej osoby za obywatela polskiego.
Warto tu również wspomnieć o uzyskiwaniu obywatelstwa przez adopcję, czyli przysposobienie. Dziecko przysposobione przez osobę lub osoby posiadające obywatelstwo polskie, nabywa to obywatelstwo, jeżeli przysposobienie pełne nastąpiło przed ukończeniem przez niego 16 lat. W tym przypadku przyjmuje się, że małoletni cudzoziemiec nabył obywatelstwo polskie z dniem urodzenia.
W Polsce dopuszczalne jest podsiadanie podwójnego obywatelstwa, jednakże zgodnie z ustawą o obywatelstwie – obywatel polski posiadający równocześnie obywatelstwo innego państwa ma wobec Rzeczypospolitej Polskiej takie same prawa i obowiązki jak osoba posiadająca wyłącznie obywatelstwo polskie. Obywatel polski nie może wobec władz Rzeczypospolitej Polskiej powoływać się ze skutkiem prawnym na posiadane równocześnie obywatelstwo innego państwa i na wynikające z niego prawa i obowiązki. W praktyce oznacza to na przykład obowiązek posiadania polskiego, a nie amerykańskiego paszportu przy opuszczaniu kraju, wykazania imienia i nazwiska lub stanu cywilnego polskimi, a nie zagranicznymi dokumentami.
Katarzyna Jankowska
od 2007 roku prowadzi Biuro Tłumaczeń PLUS, LLC w Addison, IL, pomagając Polonii w tłumaczeniach i sprawach urzędowych, szczególnie dotyczących polskiego obywatelstwa.
W Polsce tłumacz przysięgły wpisany na listę Ministra Sprawiedliwości i członek Polskiego Towarzystwa Tłumaczy Przysięgłych i Specjalistycznych (TEPIS), w USA tłumacz certyfikowany przez American Translators Association (ATA) oraz tłumacz sądowy (Administrative Office of Illinois Courts Registry No. 1007). Z wykształcenia magister Filologii Angielskiej na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, absolwentka Wydziału Prawa EWSPA w Warszawie, Wydziału Administracji Publicznej na Roosevelt University w Chicago, gdzie także ukończyła Paralegal Studies Program. Mieszka w okolicach Chicago od 1995 roku.
