W niedzielę 1 marca w Beth Hillel Congregation w Wilmette, IL, odbył się program poświęcony niedawno zmarłej Irenie Sendler, która w czasie II wojny światowej, w latach 1942-43 uratowała 2,500 dzieci żydowskich, skazanych na pewną zagładę w warszawskim getcie. Przedstawienie zostało przygotowane przez grupę byłych uczniów szkoły średniej w Uniontown, w Kansas.
Przypomnijmy – cztery uczennice tej szkoły, zainspirowane przez nauczyciela Normana Conarda, zainteresowały się w 1990 roku historią Polki, Ireny Sendler. Jedna z nich, Megan Stewart, napisała scenariusz krótkiego przedstawienia, które z upływem czasu i zdobywania przez Megan nowych wiadomości o działalności Ireny Sendler znacznie się rozrosło i obecnie trwa prawie godzinę. Megan i jej koleżanki pokazały przedstawienie, oparte na dramatycznych faktach z okresu II wojny światowej, najpierw w rodzinnym Uniontown, w 2000 roku, a następnie w innych miastach Stanów Zjednoczonych, Kanady a także Europy.
Przedstawienie wszędzie spotykało się z tak gorącym przyjęciem, że prof. Conard założył specjalną fundację, którą nazwał Life in a Jar. Tytuł fundacji pochodzi od tego, że Irena Sendler przechowywała informacje o uratowanych dzieciach w słoju, który zakopała w ogrodzie pod drzewem. Miała ten słój po wojnie wydobyć i pomóc uratowanym od zagłady dzieciom połączyć się z ich prawdziwymi rodzinami. Uczniowie z Uniontown wraz z prof. Conardem znaleźli sponsora, Johna Shucharta, który umożliwił im podróż do Polski w maju 2001 roku.
Spotkali się tam z 91-letnią wówczas Ireną Sendler, z którą nawiązali kontakt rok wcześniej i która dodatkowo wzbogaciła ich wiedzę o własnej działalności oraz o działalności Żegoty w czasie wojny. Nawiązała się serdeczna więź między sędziwą panią Ireną i młodziutkimi Amerykankami z Kansas. Megan do dziś, gdy mówi o Irenie Sendler, ma łzy w oczach. Dzięki osobistym kontaktom z Ireną Sendler oraz wymianie listów, sztuka, oparta na wojennej działalności odważnej Polki, znaczenie się rozrosła i wzbogaciła o dodanie nowych postaci, np. polskiej zakonnicy, która współpracowała z Sendlerową, przyjmując w mury zakonu dzieci przez nią uratowane.
Spotkanie w synagodze Beth Hillel w Wilmette zostało zorganizowane przez Holocaust Educational Foundation. Uczestniczyło w nim około 300 osób: młodzieży, dzieci i dorosłych. Jak zapewne niektórzy czytelnicy “Dziennika Związkowego” pamiętają, w ubiegłym roku, w październiku, Polish American Services Committee, działający przy Chicagowskiej Bibliotece Publicznej, zorganizował podobne spotkanie w ramach obchodów Miesiąca Dziedzictwa Polskiego. Wówczas przyjechali z Kansas tylko prof. Conard i Megan Stewart Felt. Dołączyła do nich tłumaczka Ireny Sendler, Kinga Krzemińska z Warszawy. Widzieliśmy wówczas przedstawienie teatralne odtworzone z DVD. Na spotkanie zorganizowane w Wilmette poza prof. Conardem i Megan przyjechali także: Jessica Ripper, Jaime Walker, Theresa Schafer i Travis Stewart.
Powitali zgromadzonych Theodore Z. Weiss, dyrektor Holocaust Educational Foundation (fundacji poświęconej zagładzie Żydów w czasie II wojny światowej) i reprezentująca fundację Pamela Cohen, córce jednego z ocalonych z Holocaustu. Następnie Norm Conard, Megan i Jessica opowiedzieli o początkach swego projektu “Life in a Jar” (Życie w słoju) oraz o osobistych kontaktach z Ireną Sendler. Zgromadzeni zobaczyli 15-minutowy film dokumentalny, zrealizowany przez telewizję amerykańską, w którym pokazano m.in. spotkanie uczennic i prof. Conarda z Ireną Sendler w Warszawie. Jej proste słowa o potrzebie miłości, pomocy wszystkim, którzy jej potrzebują, wywołują na widzach duże wrażenie.
Centralnym punktem niedzielnego spotkania w Beth Hillel Congregation było pokazane na żywo przedstawienie sztuki “Życie w słoju”. Towarzyszyła mu ta sama skromna, a nawet surowa, symboliczna scenografia. Na płótnie stanowiącym tło akcji namalowany był po lewej stronie szary, wyludniony dom bez szyb, symbolizujący zagładę, bezdomność i deportacje, po prawej zaś stronie zielone drzwo, symbol życia i nadziei, jaką dawała działalność Ireny Sendlerowej. Na środku namalowana była brama. Na scenie ustawiono też metalową konstrukcję z napisem Warsaw Ghetto.
Wersja sceniczna przedstawiona była tym razem nieco inna od zarejestrowanej na DVD, którą można zamówić u prof. Conarda. Różniła się tym, że nie występowały w niej dzieci pani Rossner, Izaak i Hanna ani jej mąż. Ale to nie pomniejszyło znaczenia przedstawienia. Jaime Walker grająca matkę dzieci była i tak bardzo przekonująca. Główną rolę, Ireny Sendlerowje – tak jak na DVD, grała Megan, która robi to mistrzowsko.Wyraźnie widać, że jest ona, podobnie jak inni członkowie zespołu, wciąż zafascynowana postacią Ireny Sendlerowej. Nic dziwnego zatem, że młodzi wykonawcy przedstawienia spotykają się wciąż z wielką sympatią nie tylko Polaków i Żydów, ale wszystkich, którzy mają okazję obejrzeć przedstawienie.
Jedną z największych pochwał, jakie wygłoszono pod adresem “Życia w słoju” były słowa jednej z ofiar Holocaustu: “Rozpoznaję w waszej sztuce to, czego sama doświadczyłam”. Niezaprzeczalną wartością przedstawienia, które obejrzały tysiące ludzi, jest zapoznanie się publiczności z bohaterstwem naszej rodaczki, która do końca swoich dni była osobą bardzo skromną i uważała, że to, co robiła dla uratowania dzieci od zagłady, było jej powinnością, niczym nadzwyczajnym. A przecież za ratowanie Żydów groziła Polakom śmierć.
Studenci z Kansas spowodowali, że niedoceniona przez nikogo Irena Sendler przynajmniej parę lat przed śmiercią została doceniona. U schyłku życia otrzymała wiele odznaczeń, a Stowarzyszenie Dzieci Holocaustu postanowiło ją zgłosić do Pokojowej Nagrody Nobla. Nagrody wprawdzie nie otrzymała, ale jej postawa znana jest wielu ludziom na całym świecie. 19 kwietnia bieżącego roku, o godz. 7:00 wieczorem stacja CBS wyświetli film o Irenie Sendler, wyprodukowany przez Hallmark, co rozszerzy wiedzę o życiu i działalności naszej rodaczki.
Irena Sendler, jak mało kto, może stanowić wzór do naśladowania dla młodych ludzi, ucząc ich odwagi, niezłomności, wrażliwości na innych i po prostu dobroci.Dlatego organizatorzy z Holocaust Educational Foundation zaprosili gości z Kansas. Byłam zdumiona i zbudowana tym, z jaką uwagą zgromadzeni na sali uczestniczyli w spotkaniu. Oprócz dorosłych i młodzieży prawie połowę stanowiły dzieci, z których wiele miało po cztery, pięć, sześć lat… Niesłychane! Czegoś takiego jeszcze nie widziałam, a pracowałam jako nauczycielka 24 lata.
Po spotkaniu była okazja, żeby rozmawiać z prof. Conardem i młodymi wykonawcami przedstawienia, których pytano o to, co to była za organizacja Żegota, jak im się podobało w Polsce, itp. Znaczące było to, że spotkanie do Beth Hillel przyszła Małgorzata Gawlak, drużynowa drużyny Morskie Oko, należącej do hufca Tatry. Przyprowadziła ze sobą cztery harcerki w mundurkach. Polską młodzież reprezentował także student Uniwersytetu Loyola, Mateusz Eżlakowski. W spotkaniu wzięła też udział dr Anna Szpindor, która w ramach Legionu Młodych Polek zorganizowała komitet propagujący postawę i działalność Ireny Sendler. Dr Szpindor zbiera fundusze przeznaczone m.in. na zakup szczególnie wartościowych książek dla bibliotek. Ostatnio zamówiła 40 DVD z nagraniem sztuki ”Życie w słoju”, które zamierza wysłać do bibliotek na terenie metropolii chicagowskiej.
Tak więc pamięć o Irenie Sendler nie zginie, dopóki wśród nas są ludzie, których wciąż fascynuje ta odważna i dobra kobieta. Mobilizują oni innych, by się na Irenie Sendler wzorowali. 30 czerwca w Polsce odbędzie się specjalna uroc
zystość, w czasie której jeden polski i jeden amerykański nauczyciel zostaną nagrodzeni za nauczanie o Holocauście. Wśród wytypowanych do nagrody na pewno znajdą się nauczyciele zainspirowani działalnością fundacji Life in a Jar, którzy o Irenie Sendler mówią, że była światłem w ciemności.
Maria Zakrzewska
