Jest ich wciąż sporo. To rozsiani po świecie Polacy, głównie z USA i Kanady, którzy za rządów komunistycznych w Polsce, byli zmuszeni – w różnych okolicznościach – do zrzeczenia się obywatelstwa polskiego, lub je im zabrano, najczęściej za to, że otwarcie sprzeciwiali się narzuconej siłą władzy. Nie godzą się na oferowane im przez stare, PRL-owskie przepisy czasochłonne indywidualne ubieganie się o przywrócenie obywatelstwa. Argumentują, że wciąż są Polakami, a przywrócenie im przez wolną Rzeczypospolitą polskiego obywatelstwa powinno odbyć się na mocy specjalnej ustawy. Niewykluczone, że doczekają się jej już wkrótce.
Platforma Obywatelska przygotowała projekt ustawy umożliwiającej odzyskanie obywatelstwa przez tych, którzy je utracili bądź się go zrzekli na podstawie ustaw o obywatelstwie z 1920 r; 1951 r. i 1962 r. Instytucja przywrócenia obywatelstwa w wydaniu PO przewiduje, że zainteresowane osoby będą występować w tej sprawie do szefa resortu Spraw Wewnętrznych i Administracji. Obecnie – zgodnie z konstytucją – przywracanie obywatelstwa leży w gestii prezydenta RP. Przywracanie obywatelstwa, jak tego chce PO, będzie odbywało się w drodze decyzji administracyjnej, obligującej władze do wydania postanowienia w ciągu zaledwie 30 dni. Również Kancelaria Prezydenta Lecha Kaczyńskiego dysponuje swoim projektem ustawy o obywatelstwie, ale nie jest on tak zaawansowany jak ten przedstawiony przez Platformę. Podczas ubiegłorocznej wizyty w USA prezydent Kaczyński stwierdził, że zadaniem ustawy o obywatelstwie będzie też uchylenie „haniebnych aktów, które całe grupy Polaków pozbywały obywatelstwa polskiego”. Chodzi o osoby pochodzenia żydowskiego wydalone z Polski z biletem w jedną stronę w rezultacie czystek 1968 roku.
O prawne uporządkowanie spraw związanych z przywracaniem obywatelstwa występował wcześniej do władz RP Kongres Polonii Amerykańskiej. Na forum zarządu KPA, podczas październikowego spotkania w 2006 roku w San Diego w Kalifornii, przyjęto rezolucję dotyczącą spraw obywatelstwa:
„Zarząd KPA zwraca się do Sejmu, Senatu i Prezydenta RP o uznanie obywatelstwa polskiego osób urodzonych w Polsce, które chcą być uznawane jako takie”. W opinii KPA wszelkie akty zrzekania się obywatelstwa nie powinny być brane pod uwagę.
Kongres Polonii Amerykańskiej nie był jedyną organizacją polonijną, zwracającą się do władz RP w sprawie obywatelstwa. Kwestia ta była stawiana znacznie wcześniej na forum Senatu. Na 15 posiedzeniu Senatu RP, 30 kwietnia 2002 roku prezes Zjednoczenia Polskiego w Wielkiej Brytanii Andrzej Morawicz powiedział: „Wypowiadam się w imieniu osób, które zrzekły się obywatelstwa polskiego na podstawie art. 13 i 14 ustawy z 1962 r. Uważamy, że było to wymuszone, żebyśmy mogli przyjeżdżać do kraju po nabyciu obywatelstwa brytyjskiego. Uważamy, że rząd RP powinien przywrócić nam obywatelstwo”.
Proponowana przez PO ustawa ma dotyczyć także wielokrotnego obywatelstwa, precyzując, że obywatel polski i posiadający równocześnie obywatelstwo innego kraju ma takie same prawa i obowiązki wobec RP jak osoba posiadająca wyłącznie obywatelstwo polskie. Jeden z projektodawców ustawy senator Andrzej Person z PO wyjaśnił , że „Polski obywatel nie będzie mógł od wejścia ustawy w życie powoływać się wobec władz naszego kraju na posiadanie innego obywatelstwa”. Mogłoby to oznaczać między innymi, powrót do praktyk domagania się przez służby graniczne RP polskich paszportów od amerykańskich Polaków legitymujących się przy wjeździe do Polski wyłącznie paszportem amerykańskim. Jednakże korzyści wynikające z posiadania przez naturalizowanego obywatela amerykańskiego polskiego pochodzenia paszportu polskiego przeważają niedogodności związane z uzyskaniem tego dokumentu. Paszport RP umożliwia bowiem swobodne poruszanie się po olbrzymim rynku 27 unijnych krajów i prawie 500 milionów obywateli. Z polskim paszportem w większości tych krajów można podejmować legalną pracę lub bezpłatne studia. Dlatego można się spodziewać dalszego wzrostu zainteresowania polskimi paszportami.
Wojciech Minicz
