Jon Barth, autor takich książek jak m.in. „Opowiadać dalej”, „Pływająca opera”, „Bakunowy faktor” zmarł w wieku 93 lat. Słynął z zamiłowania do eksperymentu, uważał, że dawne formy literackie zdezaktualizowały się i literaturze trzeba nowego podejścia i nowych pomysłów. Za swoja patronkę literacką uważał Szeherezadę.
Johns Hopkins University z którym Barth był związany, podał, że pisarz zmarł we wtorek. Nie podano przyczyny śmierci.
John Simmons Barth, urodzony 27 maja 1930 w Cambridge, w stanie Maryland, uznawany był za czołowego przedstawiciela nurtu postmodernistycznego w literaturze amerykańskiej. Charakterystyczny rys jego twórczości to metafikcja (literatura traktująca o naturze literatury) oraz zamiłowanie do eksperymentu. Należał do grupy amerykańskich pisarzy takich jak William Gass, Stanley Elkins, którzy w latach 60. zakwestionowali dotychczasowy język powieści i sposoby konstruowania fabuły. Barth przekonywał, że dawne formy literackie wyczerpały się, a literaturze światowej trzeba nowego podejścia i nowych pomysłów.
Barth studiował jazz w nowojorskiej szkole Juilliard, ale uznał, że nie ma wystarczającego talentu, przeniósł się więc na studia literackie, które odbywał w Penn State University, SUNY Buffalo, Boston University and Johns Hopkins. Jego pierwsza powieść „Pływająca Opera” nominowana była do National Book Award. Ponownie nominowano Bartha do tej nagrody w 1968 roku za zbiór opowiadań „Lost in the Funhouse”, a zdobył ją w 1973 roku za zbiór trzech opowiadań „Chimera” nawiązujących do mitycznych postaci Perseusza, Bellerophonta i Szeherezady.
Barth zaczynał jako realista. Jego literacki debiut, „Pływająca Opera”(1956, wyd. pol. 1998), której bohaterem jest prawnik, stary kawaler, rozgrywa się w małym miasteczku w Ameryce lat pięćdziesiątych. Pod pozorami satysfakcji i dobrobytu kryje się jednak egzystencjalny niepokój, a podsyca go wspomnienie walk na froncie I wojny światowej. Kolejna powieść to „Koniec drogi” z 1958 roku (wyd. pol. 1971). Mimo że obie książki zostały dobrze przyjęte, Barth nie czuł się usatysfakcjonowany. „Zrozumiałem, że realizm wiąże mi ręce” – powiedział pisarz „The Washington Post”.
W 1967 roku opublikował postmodernistyczny manifest literacki „The Literature of Exhaustion”, w którym opisywał zjawisko wyczerpania się dotychczasowych form literackich, a postmodernistycznych pisarzy przedstawiał jako tych, którzy muszą „skonfrontować się z intelektualną śmiercią powieści i wypracować nowe formy”. W kolejnej powieści wkroczył wiec na drogę eksperymentu – „The sot-weed factor” („Bakunowy faktor”(1960, wyd. pol. 1980), to postmodernistyczna opowieść o amerykańskich „dzikich polach” nad Zatoką Chesapeake, które zaludniają piraci i oszuści, księża i prostytutki, Indianie i plantatorzy, poeci i politycy, awanturnicy i emigranci religijni. W powieści pastisz literacki łączy się z filozoficzną polemiką z mitem nowej Ziemi Obiecanej europejskich emigrantów i „ojców założycieli”.
W 1966 roku Barth opublikował powieść dystopijną „Giles Goat-Boy”(1965), w której wszechświat jest przedstawiany jako kampus uniwersytecki. Z konwencjami literackimi zmierzył się też m.in. w „Letters” (1979), „Sabbatical” (1982, wyd. pol. 1992), opowiadaniach ze zbioru „Zagubiony w labiryncie śmiechu” (1968, wyd. pol. 1991) czy „Opowiadać dalej”(1996, wyd. pol. 1999).
Powieści Bartha, choć nagradzane i cenione, doczekały się także krytyki jako akademickie i pretensjonalne. Gore Vidal oceniał, że pisze on książki „bardzo pouczające, ale nie do czytania”.
Barth wierzył, że w swoim pisarstwie kontynuuje tradycję wielkich opowiadaczy takich jak Homer, Wergiliusz czy Szeherezada, którą uważał za swoją literacką patronkę. Nawiązując do swoich studiów muzycznych w dziedzinie jazzu Barth postrzegał się jako pisarza przenoszącego tę tradycję na grunt literacki jak jazzman, który sięga po znaną melodię, aby stworzyć jej autorską interpretację. „Moją wyobraźnię zapełniają motywy z dawnej literatury, klasycznych mitów – one dostarczają wątków literackich, które wykorzystuję jak jazzman standardy tworząc własną literaturę” – powiedział Barth „The Washington Post” w 1989 roku.
Ostatnia książka Bartha zatytułowana „Postscripts (or Just Desserts): Some Final Scribblings” ukazała się w 2022 roku. (PAP)
autor: Agata Szwedowicz
