Samo słowo szantaż brzmi przerażająco. Słyszymy o nim w wiadomościach, jest podstawą wątków kryminalnych w filmach, ale czy rzeczywiście jest tak odległy i nie spotykamy się z nim w naszym codziennym życiu?
Czym jest szantaż?
Szantaż kryminalny występuje wtedy, gdy osoba szantażująca używa prywatnych i często wstydliwych informacji jakie posiada na temat osoby szantażowanej, by wyłudzić od niej korzyści materialne. Osoba szantażowana łatwo daje się wciągnąć w tę intrygę, ponieważ boi się konsekwencji. Taki szantaż jest przestępstwem. Tymczasem szantaż emocjonalny nim nie jest, chociaż w gruncie rzeczy niewiele się różni od pierwszego. Występuje najczęściej w relacjach z bliskimi. Najczęściej, gdy osoba bliska poprzez zastraszenie, wykorzystywanie poczucia obowiązku i nakładanie poczucia winy, znając twoje słabości i sekrety stara się tobą manipulować i wymusić zachowanie dla siebie korzystne.
Jak rozpoznać szantaż emocjonalny?
* Gdy ktoś bliski (najczęściej jest to partner, ale może być „przyjaciel”, rodzic, brat) grozi ci, że sprawi, że twoje życie będzie trudniejsze, jeśli nie dostanie tego, co chce.
* Grozi, że zakończy wasz związek, jeśli nie zaakceptujesz jego propozycji.
* Sugeruje, że skrzywdzi siebie, wpadnie w depresję lub będzie chory, jeśli nie dasz mu tego, co chce.
* Ignoruje twoje uczucia, potrzeby i oczekiwania.
* Obiecuje rzeczy pod warunkiem, że będziesz słuchać i rzadko je dotrzymuje.
* Nazywa cię egoistą, niegodnym, niewiernym, złym, skąpym, jeśli nie spełnisz jego wymagań.
W każdej relacji partnerskiej powinna być równowaga pomiędzy braniem a dawaniem. Czasem trzeba się nagiąć do pewnych spraw, ale to naginanie nie może być chroniczne. W partnerstwie wszystko można przedyskutować i rozważyć, by pójść na kompromis. Gdy jednak istnieje zasadnicza nierównowaga i jedna z osób nieustannie podporządkowuje się wbrew swoim potrzebom, wartościom i chęciom, ponieważ jest pod wpływem emocjonalnego szantażu, staje się to niezdrowe i niebezpieczne dla psychiki. W toksycznym związku, szantażujący partner stara się kontrolować drugą osobę. Ignoruje uczucia i potrzeby. Nalega, że jego dobro jest ważniejsze. Nie szanuje drugiej osoby, nie bierze odpowiedzialności za swoje czyny, skupia się na swoich przyjemnościach i nie słucha innych.
Typy szantażu emocjonalnego
Dr Susan Forward opisuje cztery typy szantażystów emocjonalnych:
otwarcie karzący – mówi otwarcie: „Jeśli wrócisz do pracy, to się z tobą rozwodzę”, „Jeśli go poślubisz, to cię wydziedziczę”, „Jeśli się ze mną rozwiedziesz, nigdy nie zobaczysz dzieci”,
karzący w ukryciu – strategia obrana przez ten typ szantażysty jest zwykle diagnozowana jako poważny problem psychiczny. Tego typu szantażyści mówią: „Jeśli tego nie zrobisz, skrzywdzę się lub zabiję się”, „Jeśli nie przestaniesz się ze mną kłócić, przestanę jeść lub wpadnę w depresję”, „Zrób to albo zrezygnuję z pracy”,
cierpiętnicy – wywołują poczucie winy, ignorują uczucia. Zazwyczaj mówią: ”Jeśli nie zrobisz tego, co ja chcę, będę cierpieć i będzie to twoja wina”, „Jeśli naprawdę mnie kochasz, powinieneś wiedzieć co mnie boli”, „Zobacz co mi zrobiłeś, teraz jestem chora”,
fałszywi kusiciele – obiecują niebieskie migdały i rzadko dotrzymują słowa. Mówią: „Dopóki nie zrobisz tego, o co cię proszę, nie dostaniesz….”, „Pomogę ci, jeśli….”, „Zrobię to, jeśli ty….”.
Emocjonalni szantażyści są bardzo blisko nas, szybko odkrywają czego się boimy i używają tego do swoich celów. Często grożą odejściem, ujawnieniem twojego sekretu, odrzuceniem twojej miłości. Krzyczą, by cię skruszyć. Nie wahają się grać na uczuciach, np. „Dobra córka powinna spędzać więcej czasu z matką”, „Byłem przy tobie gdy…. teraz tylko proszę cię o to…”
Poczucie winy jest bardzo eksploatowane przez emocjonalnych szantażystów. Zazwyczaj szantażysta wini partnera za swoje niepowodzenia, mówiąc np.: „Zachorowałam i to twoja wina”.
Przełamać cykl szantażu
Psychologiczna przemoc przejawia się w wielu formach, szantaż emocjonalny jest jedną z nich. Pamiętaj, że możesz to przełamać. Jeśli chcesz zatrzymać szantaż musisz na niego inaczej reagować. Prześladowca zna twoje słabe strony i lęki, więc musisz nauczyć się asertywności, efektywnej komunikacji i emocjonalnej samoregulacji. Zabierze to sporo czasu i wysiłku, by zareagować inaczej na szantaż twojego partnera, ale nie zniechęcaj się; wytrwale i systematycznie pokonuj swoje lęki i akceptuj słabości.
W relacji z emocjonalnym szantażystą bardzo ważne jest wyznaczenie granic. Nie pozwalaj na nawet drobne oznaki braku szacunku. Daj mu znać, że możesz wybaczyć te z przeszłości, ale oczekujesz zmiany. Bądź konsekwentny, odtąd koniec z wyzwiskami, atakowaniem, podnoszeniem głosu i trzaskaniem drzwiami. Zamiast odpowiadać automatycznie na wymagania i wymuszania – przygotuj się do odpowiedniej reakcji: „Nie mam dla ciebie odpowiedzi w tym momencie, muszę to przemyśleć”, „Nie jestem pewny co czuję na ten temat, przedyskutujmy to później”.
Ta prosta technika powoli zmienić równowagę związku z szantażystą. Zawsze pozostań grzeczny i życzliwy, używaj humoru, to podstawy do zdrowej konwersacji. Jeśli trzeba, poszukaj profesjonalnej pomocy. Gdy nie ma nadziei na poprawę i będziesz zmuszony opuścić związek dla swojego dobra, zaplanuj dokładnie, żeby zrobić to bezpiecznie. Czasem relacje są po prostu toksyczne na tyle, że dla własnego dobra trzeba je zostawić.
Katarzyna Pilewicz
