Alicja Otap
Amerykanin Richard H. Thaler z Uniwersytetu Chicagowskiego został laureatem tegorocznej Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii "za wkład w ekonomię behawioralną" - ogłosiła w poniedziałek Królewska Szwedzka Akademia Nauk.
W uzasadnieniu Akademia napisała, że Thaler "uwzględnia realistyczne założenia psychologiczne w swych analizach dotyczących podejmowania decyzji ekonomicznych". "Badając konsekwencje ograniczonej racjonalności, preferencji społecznych i braku samokontroli wykazuje, jak te cechy ludzkie systematycznie wpływają na indywidualne decyzje a także wyniki rynkowe" - czytamy w komunikacie.
"On (Thaler) sprawił, że nauka stała się bardziej ludzka" - podkreślił sekretarz generalny Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk Goran K. Hansson.
Thaler rozwinął tzw. teorię rachunkowości umysłowej, która wyjaśnia, jak ludzie upraszczają decyzje finansowe, tworząc oddzielne konta w swojej świadomości. Według Amerykanina człowiek podejmuje decyzję w odniesieniu do jednego konkretnego konta, a nie w odniesieniu do wszystkich swoich zasobów.
Naukowiec wykazał także, że tzw. niechęć do straty może wyjaśnić, dlaczego bardziej cenimy rzeczy, których jesteśmy właścicielami - ten fenomen nazwał efektem własności.
Thaler jest jednym z założycieli badań behawioralnych finansów i badał, jak ograniczenia poznawcze inwestorów mogą wpłynąć na rynki finansowe.
Noblista zajmuje się także preferencjami społecznymi. W swoich badaniach wykazał, jak poczucie sprawiedliwości konsumentów może odwieść przedsiębiorstwa od zamiaru podnoszenia cen w okresach zwiększonego popytu, ale nie w okresach rosnących kosztów. Wspólnie z laureatami ekonomicznego Nobla z 2002 roku Danielem Kahnemanem oraz Jackiem Knetschem zaprojektował grę dyktator - narzędzie eksperymentalne, które było później wykorzystywane przez naukowców na całym świecie do badania postaw fair.
Innym obszarem zainteresowań Thalera jest kwestia obserwowanego u człowieka braku samokontroli. Badania Amerykanina rzuciły nowe światło na kwestię, dlaczego ludziom trudno jest dotrzymywać postanowień noworocznych. Wykazał on, że często z powodu krótkoterminowych pokus jesteśmy w stanie porzucić nasze długoterminowe zamiary - np. więcej oszczędzać na starość lub żyć zdrowiej.
72-letni Thaler był uważany za jednego z faworytów do Nagrody Nobla. Zapytany przez dziennikarzy, w jaki sposób wyda 9 mln koron nagrody (ok. 1,1 mln dol. i 940 tys. euro), odpowiedział, że "w najbardziej irracjonalny sposób, w jaki tylko będzie to możliwe".
Nagroda Banku Szwecji im. Alfreda Nobla, zwana Nagrodą Nobla w dziedzinie ekonomii, została ustanowiona dopiero w 1968 roku w drodze wyjątku z okazji 300-lecia utworzenia Banku Szwecji (Sveriges Riksbank), czyli szwedzkiego banku centralnego.
W testamencie zmarły w 1896 roku wynalazca dynamitu Alfred Nobel wspomniał jedynie o nagrodzie z medycyny, fizyki, chemii, literatury oraz za działalność na rzecz pokoju. W tych dziedzinach prestiżowe laury ogłaszane są od 1901 roku.
Nobel z ekonomii jest przyznawany przez niezależny komitet Szwedzkiej Królewskiej Akademii Nauk. W przeszłości komitet najczęściej doceniał osiągnięcia w makroekonomii. Bywało, że wyróżnienie trafiało także do psychologów lub politologów, o ile ich odkrycia miały znaczenie dla funkcjonowania gospodarki. W zdecydowanej większości noblowski laur otrzymywali Amerykanie.
Ekonomiczny Nobel jako nagroda, o której nie wspomina Alfred Nobel w swoim testamencie, budzi kontrowersje. W Szwecji uważa się, że Fundacja Noblowska popełniła błąd, zgadzając się na wyróżnienie w dodatkowej kategorii. Alfred Nobel, mimo że na swoich wynalazkach dorobił się fortuny, bardziej niż ekonomią interesował się sprawami społecznymi. Przez długi czas na powstanie nagrody w dziedzinie ekonomii nie zgadzała się rodzina Nobla. Niechętny był także Norweski Komitet Noblowski przyznający Pokojową Nagrodę Nobla. W latach 90. w Szwecji postulowano nawet rezygnację z przyznawania tej nagrody.
Podkreśla się jednak, że ekonomiczny Nobel jest nagradzany za osiągnięcia, które mają bezpośredni wpływ na życie człowieka.
Laureaci ekonomicznego Nobla, tak jak inni nobliści, uczestniczą w ceremonii wręczenia nagrody 10 grudnia w rocznicę śmierci Alfreda Nobla w sztokholmskiej filharmonii oraz w uroczystym bankiecie w Ratuszu. Mają także obowiązek wygłosić wykład dla publiczności.
Ze Sztokholmu Daniel Zyśk (PAP)
