W kwietniu 2015 r. Biblioteka Muzeum Polskiego w Ameryce będzie uroczyście obchodzić stuletnią rocznicę swojego założenia. Pomimo że obecnie biblioteka jest częścią MPA, została założona znacznie wcześniej niż muzeum, które powstało w 1935, a w rzeczywistości dopiero w 1937 r. otworzyło swoje podwoje dla publiczności.
W 1913 r. prezes Zjednoczenia Polskiego Rzymsko-Katolickiego Stanisław Adamkiewicz powołał komitet organizacyjny, którego zadaniem było stworzenie biblioteki. W przeciągu roku komitet pozyskał fundusze na zakup pierwszego księgozbioru liczącego 4 tys. woluminów, a w kwietniu 1915 r. odbyła się uroczystość otwarcia biblioteki z udziałem ks. Jana Obyrtacza, który poświęcił i pobłogosławił nowo powstałą placówkę. Początkowo stanowiła ona wewnętrzną bibliotekę ZPRK, niemniej jednak już wkrótce stworzono bibliotekę objazdową, udostępniając zbiory członkom mieszkającym poza granicami Chicago. Po kilku pierwszych latach prężnej działalności biblioteka podupadła.
W 1934 r. stanowisko bibliotekarza objął Mieczysław Haiman, z zawodu dziennikarz, z zamiłowania historyk i kronikarz, który zaskarbił sobie u potomnych przydomek – Herodot Polonii Amerykańskiej. Haiman z energią i oddaniem zabrał się za organizację kolekcji bibliotecznej. Kiedy w 1935 r. prezes ZPRK Józef Kania zainicjował starania o utworzenie muzeum, zdecydowano o przyłączeniu istniejącej biblioteki do powstającego muzeum. Mieczysław Haiman został powołany na kustosza Muzeum Polskiego. Oddając obie funkcje, bibliotekarza i kustosza, w ręce jednej osoby niejako podkreślono integralność obu instytucji. Haiman nie tylko uporządkował kolekcję biblioteczną, był również hojnym darczyńcą i przekazał swoją prywatną kolekcję książek Bibliotece Muzeum Polskiego. Zbiór ten, w znacznej części poświęcony Polonii i Polsce, stał się zaczątkiem do kolekcji poloników. Mieczysław Haiman był oddany pracy w bibliotece i muzeum aż do swojej śmierci w 1949 roku.
W ciągu następnych lat w bibliotece nastąpiło wiele zmian. W latach 70. i 80. ówczesny kustosz – ksiądz Donald Biliński wprowadził amerykański system katalogowania i klasyfikacji; jego następczyni, Maria Karpowicz, kontynuowała jego dzieło w latach 1986–1993, powiększając zawartość katalogu kartkowego. Z czasem wprowadzono katalogi komputerowe, a od 2012 r., dzięki staraniom Małgorzaty Kot, wieloletniej kierownik biblioteki, a obecnie dyrektor muzeum, katalog książek dostępny jest online.
Przez minione 100 lat kolekcja znacznie się powiększyła i w obecnej chwili liczy ponad 50 tys. woluminów, w czym Polonia ma wielki udział, bo 70 proc. zbiorów pochodzi z indywidualnych darów. Stare druki, około 70 książek z XVI, XVII i XVIII wieku, stanowią najcenniejszą część kolekcji i w ostatnich kilku latach poddawane są systematycznie konserwacji. Kolejna część księgozbioru to archiwum poloników, dzielące się na poloniki po angielsku i poloniki amerykańskie. Pierwsza kolekcja biblioteczna oprawiona w charakterystyczne czarne okładki często nazywana jest w bibliotecznym żargonie czarną kolekcją. Cenny zbiór stanowią kolekcje polonijnych wydawców takich jak Dyniewicz czy Paryski, ciekawe są także podręczniki drukowane dla polskich szkół sobotnich i do nauki języka polskiego i kultury polskiej dla dzieci, młodzieży i dorosłych. Niepowtarzalna kolekcja muzyczna, w skład której wchodzą książki, śpiewniki, nuty, a także nagrania dźwiękowe twórców i wykonawców tak polskich, jak i polonijnych, odzwierciedla bogate tradycje muzyczne polskiej grupy etnicznej w USA. Jednak największą część tworzy polskojęzyczna kolekcja udostępniana czytelnikom, a obejmująca literaturę piękną, tak klasyczną, jak i współczesną, biografie, albumy, opracowania z zakresu języka, historii, geografii, sztuki, teatru czy kultury, zwyczajów i folkloru. Biblioteka posiada również bogaty wybór książek dla dzieci i młodzieży.
Tak jak w oryginalnym założeniu biblioteka miała służyć upowszechnianiu polskiego języka, literatury i kultury, tak po tylu latach przesłanie to jest ciągle aktualne.
Ewa Malcher
