Zagadkowe symbole
Współczesna historia dysku z Fajstos zaczęła się w lipcu 1908 r., wraz z jego odkryciem przez włoskiego archeologa Luigiego Perniera podczas wykopalisk na terenie pałacu w Fajstos, jednej z kluczowych lokalizacji minojskich na Krecie. Pałac ten, położony na południowym zachodzie wyspy, a wybudowany około 2000 r. p.n.e., był nie tylko siedzibą władców, ale również ważnym ośrodkiem administracyjnym i religijnym epoki brązu. Odkrycie natychmiast wywołało ogromne zainteresowanie wśród badaczy, gdyż był to obiekt całkowicie odmienny od innych dotychczas znanych artefaktów z tego regionu.
Dysk został odnaleziony w pomieszczeniu, które zidentyfikowano jako archiwum lub skarbiec, co od razu podniosło jego rangę – mógł być przechowywany obok ważnych dokumentów i kosztowności, a to może sugerować jego wyjątkowe znaczenie. Przetrwał w doskonałym stanie, choć znajdował się na głębokości około 4 metrów pod ziemią. Obok niego znaleziono fragmenty ceramiki i narzędzi, co pozwoliło określić wiek znaleziska na lata 1850-1600 p.n.e.
Dysk z Fajstos, wykonany z terakoty, ma średnicę około 16 cm i grubość 1,2 cm. Na jego powierzchni znajdują się 242 symbole, starannie odciśnięte w wilgotnej glinie za pomocą pieczęci. W sumie zidentyfikowano 45 różnych znaków przedstawiających postaci ludzkie, zwierzęta, rośliny, broń oraz przedmioty codziennego użytku. Symbole układają się w spiralny wzór, biegnący od zewnętrznej krawędzi do środka dysku, co nadaje mu niezwykły, wręcz hipnotyzujący charakter.
Sposób wytwarzania inskrypcji – za pomocą pieczęci, a nie ręcznego rysunku – jest jednym z najważniejszych aspektów, który wyróżnia to znalezisko. Właśnie to wzbudziło sensację, gdyż było czymś zupełnie nowym w kontekście innych znanych przykładów minojskiego piśmiennictwa. Niektórzy badacze uważają, że to dowód na to, iż Minojczycy mogli opracować pierwotną formę druku, co czyniłoby ich twórcami tej technologii na długo przed wynalezieniem prasy drukarskiej przez Gutenberga.
Dysk z Fajstos jest unikalny nie tylko ze względu na swoją formę, ale również z powodu braku podobnych mu artefaktów. Pomimo licznych wykopalisk prowadzonych na Krecie i w innych częściach basenu Morza Śródziemnego, nie odnaleziono żadnych innych inskrypcji, które można by porównać do symboli z Fajstos. To czyni dysk nie tylko niezwykłym, ale również trudnym do zinterpretowania.
Próby odczytania odciśniętych na nim inskrypcji doprowadziły do powstania licznych teorii. Lingwiści od dekad starają się zidentyfikować symbole, ale bez znajomości kontekstu kulturowego i innych przykładów tego pisma, ich praca przypomina próbę rozwiązania łamigłówki bez klucza. O ile odkryte wcześniej na glinianych tabliczkach pismo linearne A i B, używane przez Minojczyków, udało się częściowo odczytać dzięki podobnym inskrypcjom na różnych znaleziskach, o tyle dysk z Fajstos pozostaje przypadkiem samotnym, a więc unikatowym. Brak podobnych znalezisk oraz trudność w przyporządkowaniu go do znanych form pisma sprawiają, że dysk wciąż opiera się jednoznacznym interpretacjom.
Pozaziemskie pochodzenie?
Od momentu odkrycia dysku pojawiło się wiele teorii dotyczących jego przeznaczenia. Jedna z najpopularniejszych zakłada, że mógł on pełnić funkcję rytualną. Układ symboli w formie spirali mógł służyć do odczytywania modlitw lub hymnów religijnych, być może związanych z kultem bogini matki, która odgrywała centralną rolę w minojskiej religii. Symbole mogły być odczytywane w określonym porządku, podobnie jak różaniec.
Inna popularna teoria sugeruje, że dysk mógł być kalendarzem lub narzędziem służącym do określania cykli księżycowych. Układ spirali mógł reprezentować cykle miesięczne, pory roku lub fazy księżyca – kluczowe dla minojskiej gospodarki opartej na rolnictwie. Według tej teorii symbole mogły też służyć kapłanom do śledzenia ważnych dat rytualnych lub świąt religijnych.
Na dysku można dostrzec byki i elementy uzbrojenia, co niektórzy badacze interpretują jako instrukcje wojskowe lub opisy bitew. Z kolei jeszcze inni spekulują, że dysk był elementem gry planszowej, a spiralny układ symboli wskazywałby na sposób poruszania się pionków po planszy.
Po znalezieniu dysku Luigi Pernier miał powiedzieć: „To dzieło, którego sama natura pilnowała przez tysiąclecia, aby teraz mogło nas zadziwić”. Jak się okazało, nie mógł przewidzieć, jak bardzo jego odkrycie wpłynie na świat nauki. Dysk szybko stał się przedmiotem zainteresowania badaczy z różnych dziedzin, ale również inspiracją dla miłośników teorii spiskowych.
Niektórzy twierdzą, że dysk jest artefaktem pozaziemskim, który został pozostawionym przez starożytną cywilizację. Z kolei inni spekulują, że mógł być kluczem do zaginionej technologii lub formą kodu, który prowadzi do odkrycia nieznanych skarbów minojskiej cywilizacji.
Nie obyło się również bez kontrowersji dotyczących autentyczności dysku. Na początku XX wieku, gdy archeologiczne znaleziska przyciągały uwagę świata, nie brakowało przypadków fałszerstw. W związku z tym pojawiły się spekulacje, że dysk mógł być stworzony celowo przez Perniera lub jego współpracowników, aby zyskać sławę i uznanie. Przeprowadzone w późniejszych latach badania wykazały jednak, że technologia użyta do produkcji dysku odpowiada epoce brązu, co w dużym stopniu wyklucza możliwość fałszerstwa.
Odkrycie tajemniczego dysku nieustannie inspiruje kolejne pokolenia badaczy i fascynuje miłośników archeologii. Być może w przyszłości, dzięki nowym technologiom, uda się w końcu odczytać jego treść. Na razie jednak pozostaje jednym z najbardziej intrygujących i nieodgadnionych artefaktów w historii ludzkości.
Monika Pawlak
