Zagadka Stonehenge

Stonehenge to jedno z najbardziej tajemniczych i fascynujących miejsc na świecie, które od wieków przyciąga uwagę zarówno naukowców, jak i turystów. Położone na równinie Salisbury w południowej Anglii, Stonehenge składa się z kręgu ogromnych głazów, a niektóre z nich ważą 25 ton. Monument ten, datowany na okres neolitu, powstawał przez wiele stuleci, a jego cel oraz sposób budowy pozostają do dziś przedmiotem licznych spekulacji i badań…

Astronomia czy kult?

Spekulacje te właśnie stały się jeszcze bardziej skomplikowane. Dotychczas naukowcy uważali, że niektóre głazy składające się na Stonehenge pochodziły z terytorium Marlborough Downs, oddalonego o 25 mil. Transport tych ogromnych kamieni na tak dużą odległość a następnie ich wznoszenie było ogromnym wyzwaniem inżynieryjnym. Z kolei niektóre mniejsze kamienie użyte w konstrukcji pochodzić miały z jeszcze dalszych terenów – z Preseli Hills w Walii, oddalonych o około 150 mil. Okazuje się jednak, jeśli wierzyć najnowszym badaniom, iż tzw. kamień ołtarzowy w Stonehenge pochodzi z północno-wschodniej Szkocji, co rodzi intrygujące pytanie: w jaki sposób ponad 4 tysiące lat temu ludzie przewieźli ten blok skalny ważący 6 ton na odległość prawie 500 mil?

Ponadto są dowody na to, że został on wyrwany z krajobrazu, a nie był przypadkowym znaleziskiem. „Istnieje prawdopodobieństwo, na co wskazują nasze badania terenowe, że kamień ten został wydobyty, a nie leżał gdzieś luzem na powierzchni” – twierdzi profesor Richard Bevins z Uniwersytetu Walijskiego.

Na razie nie wiadomo, w jaki sposób ludzie neolitu zdołali podnieść ogromny głaz, a potem go przewieźć na tak znaczną odległość. Kamień mógł zostać przywiązany do drewnianych sań i ciągnięty po kłodach ułożonych jak podkłady kolejowe, przy pomocy lin wykonanych z włókien roślinnych. Są to jednak na razie tylko spekulacje. Zagadką pozostaje ponadto nadal to, po co Stonehenge został w ogóle zbudowane.

Jedna z najbardziej popularnych hipotez sugeruje, że monument ten mógł pełnić funkcję obserwatorium astronomicznego. Układ kamieni w kręgu wskazuje na precyzyjne dopasowanie do ruchów Słońca i Księżyca. Na przykład podczas przesilenia letniego promienie wschodzącego słońca idealnie trafiają w centrum kręgu, co sugeruje, że miejsce to mogło być używane do obliczania dat przesileń i równonocy.

Według innej teorii Stonehenge mogło być miejscem kultu religijnego lub innych spotkań. Znalezione w pobliżu szczątki ludzkie – zarówno pochowane w grobach, jak i skremowane – wskazują, że miejsce to mogło mieć znaczenie kultowe. Niektórzy badacze sugerują również, że Stonehenge mogło być miejscem uzdrawiania, do którego przybywali ludzie z różnych zakątków, by doświadczyć jego rzekomej mocy leczniczej.

Tajemnicze miejsce

Choć większość badaczy zgadza się, że miejsce to miało związek z astronomią, religią lub zdrowiem, brak jednoznacznych dowodów sprawia, iż każda z tych teorii pozostaje w sferze spekulacji. Co więcej, nie wiadomo, kto dokładnie zbudował Stonehenge. Brak pisemnych źródeł z tamtego okresu uniemożliwia identyfikację budowniczych, co tylko potęguje tajemniczość tego monumentu.

Budowa Stonehenge rozpoczęła się około 3000 roku p.n.e., choć niektórzy badacze sugerują, że miejsce to miało znaczenie już wcześniej. W pierwszej fazie powstał okrągły nasyp oraz fosa, które prawdopodobnie służyły jako miejsce pochówku. Następnie, około 2500 roku p.n.e., zaczęto wznosić kamienny krąg, który jest najbardziej charakterystycznym elementem Stonehenge. Składa się on z dwóch rodzajów kamieni: ogromnych megalitów zwanych sarsenami oraz mniejszych, zwanych bluestone’ami.

Co do transportu skały ołtarzowej ze Szkocji do Anglii uważa się, iż takie przedsięwzięcie musiało być wynikiem pracy całych społeczności neolitycznych, dla których praca zespołowa była nieodłącznym warunkiem codziennego przetrwania. Szacuje się, że do niesienia kamienia ołtarzowego trzeba było od 40 do 50 osób, ale nawet silny, zgrany zespół nie byłby zapewne w stanie przenieść go przez wzgórza i wokół gór.

Wprawdzie nie odkryto żadnych skomplikowanych okrętów neolitycznych, ale istnieją dowody na to, że między Alpami a południową Anglią odbywał się handel kamiennymi toporami, ceramiką pochodzącą z Orkadów oraz stadami bydła przewożonymi przez kanał La Manche. To z kolei sugeruje, iż być może skała ołtarzowa została załadowana na jakiś neolityczny statek i przewieziona na południe drogą morską.

Stonehenge od wieków inspiruje artystów, pisarzy i badaczy. Było tematem licznych dzieł literackich, muzycznych i filmowych, a także przedmiotem badań naukowych. W XIX wieku stało się obiektem zainteresowania archeologów, co zapoczątkowało systematyczne badania tego miejsca. W XX wieku monument ten zyskał na popularności jako cel turystyczny, a także jako miejsce spotkań duchowych i religijnych. Dziś Stonehenge jest chronione jako obiekt światowego dziedzictwa UNESCO. Organizowane są tu specjalne wydarzenia, takie jak obchody przesilenia letniego, które przyciągają tłumy ludzi pragnących doświadczyć magicznej atmosfery tego miejsca.

Ochrona Stonehenge i jego okolic to jedno z największych wyzwań, z jakimi muszą się dziś mierzyć instytucje zajmujące się dziedzictwem kulturowym. Z jednej strony rosnąca liczba turystów stanowi zagrożenie dla integralności tego miejsca, z drugiej zaś rozwój infrastruktury drogowej i urbanizacyjnej w pobliżu Stonehenge budzi obawy co do zachowania jego unikalnego charakteru.

Jednym z najbardziej kontrowersyjnych projektów związanych z ochroną tego miejsca jest plan budowy tunelu drogowego pod równiną Salisbury, który miałby odciążyć ruch drogowy w okolicy. Projekt ten spotkał się z mieszanymi reakcjami – niektórzy uważają, że pomoże to chronić Stonehenge przed degradacją, inni zaś obawiają się, że może to nieodwracalnie zniszczyć całe jego otoczenie.

Marcin Nowak